Strona:Lud polski. Podręcznik etnografji Polski.djvu/052

to brony najlżejsze i służą głównie do przykrywania najdrobniejszych nasion, a kulturalnie są najstarsze.
 Brony oczywiście mają różne kształty, zależnie od terytorjum, ale najczęstsze są dwie grupy: A) brony opatrzone zębami, B) brony bezzębne.
 Nazwa brona jest nazwą pópóźniejszą, a niegdyś nazywała się skrodą, stąd mówiło się skródlić lub włóczyć. Na podstawie Haura „Ekonomiki ziemiańskiej” widzimy, że już przy końcu XVII w. na Mazowszu brony mają zęby drewniane, a w Krakowskiem żelazne. Że zaś te dwa typy istniały także w drugiej połowie XVIII w., świadczy zapiska ks. Kluka, iż żelazna brona, zwana ciężka, ma żelazne zęby, a drewniana, lekką zwana, robi się u nas z wici. Typ takiej starej drewnianej brony przetrwał na Mazowszu i Podlasiu. Brona taka składa się: 1. z „kabłąka” wygiętego z młodej dębiny lub grabiny, 2. z 23 „lasek” tej samej co kabłąk grubości, leszczynowych lub jarzębinowych, z których 15 krzyżuje się z 8-ma, 3. z 25 witek dębowych, jałowcowych, a w ostateczności rokitowych, zwanych „obwarzankami”, 4. z 25 „zębów” grabowych. Każdy ząb ma na sobie blisko łba „narębę” i wbija się tak głęboko w obwarzanek na skrzyżowaniu, aby w tę narębę wpadła bokiem laska górna, stanowiąca jego główne oparcie w czasie bronowania. Brona dobrze „ubita” wystarcza na 2-3 lata, a potem służy jeszcze nieraz lat kilkadziesiąt pod bocianiem gniazdem. Rzędy zębów nazywają się w bronie „pięciorkami”. Długość brony, uważana jako cięciwa między dwoma końcami kabłąka, wynosi zwykle stóp 4 do 4½, szerokość zaś w połowie kabłąka wynosi 4 stopy. Częścią dodatkową brony jest wić brzozowa lub dębowa, zwana "„pojmą”, łokieć długa, z pętlicami („okami”) na końcach, z których jeden zakłada się przy orczyku, a drugi przewleka się przez bronę i przetyka kołkiem.
 W Wielkopolsce na Pałukach używa się t.zw. radnika, do robienia rowków przy sianiu buraków. Ma on cztery zęby, okryte na końcu blachą; zęby te są przytwierdzone do poprzecznego drążka, który jest długi na 2 m, a odległość jednego zęba od drugiego wynosi ½ m. Do drążka przytwierdzone są rękojeści, jak przy pługu, służące do prowadzenia i unoszenia. Prócz tego są dwa dyszle dla konia.