Strona:Lud polski. Podręcznik etnografji Polski.djvu/065

gnojnice; gnojnica taka składa się czasami z dwóch desek, spojonych na końcu szpongami z twardego drzewa, zwanemi „ogniwa”; do zrzucania gnoju z wozu na pole służy znów drewniany lub żelazny skopacz, rodzaj kopaczki, o dwóch zębach krótkich na końcu.
 W Nadrabskiem do kierowania wozu służy kołowrót. Jest to belka z twardego drzewa, umieszczona wzdłuż nasadu na przodku wozu, zapomocą sierdzienia obracalna, zaopatrzona w dwie drewniane kłonice, odchylające się poza pole osi. U niektórych wozów są jeszcze pod kołowrotem na nasadzie do śnic przytwierdzone pręty żelazne — kierownice.
 Na Podhalu wozy mają dziś formę zupełnie zmienioną; wozy dzisiejsze są już na żelaznych osiach i na kołach w obręczach. Dawniej zaś był wóz, co „kwicał i rycał”, gdyż koła były bose, t. zn. bez żelaznych obręczy. Albo też gdy górala nie było stać na obręcz żelazną do koła, wtedy na dzwona wsuwali trzy odcinki obręczy, które trzymały się „łapkami”, z boku obejmującemi dzwona, a reszta obwodu koła pozostawała bosa; takie wozy zwano trojakami.
 W Lubelskiem mamy wóz prosty, niekuty, bosy i mający koła bose, a składający się z przodka, pośladka, kół, drabinki i dennicy. Obok tego zaś istnieje wóz szybowany z wasągiem, który ma podobnie, jak wóz prosty, przodek, pośladek i koła, a na wierzchu zamiast drabinek i dennicy jest wasąg, spleciony z wici.
 Na Kujawach wozy są zwykle drabiniaste, szersze od mazurskich, a posiadają koła bose, nie kute. Natomiast wóz okuty, dobry i mocny, ma nazwę wozu szybowanego. Na Pomorzu mamy wozy krótkie z drabinkami, ale nie równemi, jak przeważnie w Polsce, lecz zwężającemi się ku przodowi wozu. Do drabinek tych wkłada się zachodzące na siebie półkoszki; takie też lekkie półkoszkowe wozy bywają najczęściej używane.
 W Wielkopolsce dawniej były wozy wąskie, tak zwane drożne, podobne jak owe, które się utrzymały w Małopolsce. Zczasem zapanował wóz t. zw. półtoraczny, bo jest półtora raza szerszy, niż dawniejszy. Ciężkie wozy, któremi się wozi np. buraki, zowią się helami. Zresztą postać wozu zmieniły już później przepisy administracyjne.
 Na Mazowszu mamy wozy zwykle bose, niekute, zaś