twe, a także ludzkie czynności. Do leczenia „urzeczonego“ osobnika używa lud polski zwłaszcza dwu sposobów, a mianowicie: obmywania wodą, w której gaszono żarzące węgle, i wycieranie nadołkiem koszuli, przyczem ten drugi sposób przeważa na Mazowszu, a zresztą w Polsce leczy się urok przez obmywanie wodą, do której wrzuca się węgiel (i chleb).
Zabiegi lecznicze wykonywują we wsi specjalni lekarze wiejscy. Zwykle są oni w podeszłym wieku, a zawód ten jest dziedziczny. Wśród tych ludowych lekarzy szczególnie często występuje kobieta, t. zw. „baba“ lub „mądra“, która umie przyrządzać maści, plastry, napoje, herbatki, kąpiele i nakadzanie. Obok niej pojawia się też często znachor lub wróż, który jest specjalistą chorób wewnętrznych. Głównym jego lekiem jest oliwa, rozrobiona z różnemi tłuszczami i ziołami, na różne maście i plastry. Mamy wreszcie owczarza, który
prócz leczenia ogólnego spełnia rolę chirurga. Każde uszkodzenie ciała sprowadza on do zwichnienia i złamania, więc przedewszystkiem naciąga uszkodzone członki, następnie umieszcza je w t. zw. „łubkach“, a wreszcie pokrywa grubą warstwą plastra lub maści żywokostowej. Do tej kategorji zalicza się też ludowy dentysta, którym jest przeważnie kowal, a przyrządem, służącym do wyrywania zębów, bywa stary, zardzewiały klucz lub stare obcążki. Czemś odrębnem jest u ludu zażegnywacz i zaklinacz, specjalista do wszystkich chorób, a nawet do wykrywania złodzieja.
Literatura: Udziela M. Medycyna i przesądy lecznicze ludu polskiego. Warszawa 1891. — Barthel de Weydenthal M. Uroczne oczy. Lwów 1922.
Lekarze ludowi posiadają bardzo często znacznie szerszy program działania, t. j. bywają właściwie czarownikami i czarownicami. Słowianie już w zamierzchłej przeszłości mają swych czarowników, prawdopodobnie szczególnie wśród Neurów było ich wielu. Później źródła wspominają nieraz o różnych wołchwach i t. p. Kiedy średniowiecze tak niezwykle powiększyło ilość różnych złych duchów i ich sług, czarownic i czarowników, — trafiło to u nas już na grunt odpowiednio przygotowany. Dlatego lud polski posiada wiele wierzeń na temat
