Co się tyczy wpływów polskich, jakie się dostały do narzecza wilamowickiego, to są one mniej więcej następujące: polska wymowa niektórych dźwięków, a przedewszystkiem: „ł“ i „y“ powstałych z niem. „l“, „u“, „i“, „ü“, „ie“ i t. p. — ⅓ część polskich źródłosłowów — w przeważnej części polska składnia — a poniekąd i polski sposób myślenia.
Na poparcie powyższych wywodów przytaczam kilka próbek narzecza wilamowickiego wraz z objaśnieniami leksykalno-gramatycznemi na końcu.
A[1] Moł[2] trug a Kłop[3] a łang Styck[4] Hołz duch[5] a Goss ana[6] ruf[7] indanzig[8]: „Hyjtuch! hyjtuch[9] ana gat[10] Obacht, do[11] der[12] ny[13] kriegt[14] mytum[15] Boła[16]!“
Ołły[17] giengjan[18] ausum[19] Wag — ok[20] aner[21] wułłda[22] ny gychochja[23] ana błê[24] styjn[25] ana ging ny wêter[26]; hot am[27] au[28] zyryssa[29] s Kłâd[30] ufum[31]. Dar[32] nohm grychta[33] dan Kłopa[34] ana a[35] łetta[36] y[37] dy Polizyj[38], dossa[39] sułła[40] eispjera[41] fyjr dos[42].
Wies[43] nochta[44] wua[45] kumma[46] vjes[47] Gyrycht, freta[48] der Sendzja[49], zy wojam[50] a[51] Rock hot zyryssa y[52] dam Hjen[53]. Der Kłop hots s Mauł ufgymacht[54] — ana nist kusta[55] ny[56]. „Zy wos[57] hostum a Rock zyryssa“? frela der Sendzja s ander Moł no[58]. „Czy[59] konsty[60] ny kusa“? sprycht um der Sendzja wêter. Der Kłop kust nist[61] ut dos[62], ok a yj[63] indanzig[64] styłł. Oder[65] dar[66] Hjerr wua schon sjehr[67] byjs[68] ana sprycht: „Ych[69] hot[70] ju[71] hut[72] uf mei[73] agja[74] Uhn[75], wie a[76] uf der Goss schrê[77]: „Gyjt[78] ołły ausum Wag, gyjt ołły ausum Wag“! — Acha[79], wenn dy[80] host gyhot, doa[81] a[81] su[81] hot gyschryjn[81], fyrym[81] bys ty[81] aus um Weg ny gygangja, ana fyrym host ty dyjch[81] ny gyhut[81] vjerum[81]“? suatum der Sendzja[81].
Objaśnienia.
- ↑ A = ein. Dwugłoska ei ściąga się w narzeczu wilamowickiem w: a, e lub pozostaje niezmieniona.
- ↑ Moł = Mał, a Moł = einmal. Wyrazy jednozgłoskowe prawie zawsze zmieniają tematowe a na o (u — przegłos, podobnie jak i w polskich narzeczach). Rzadziej dzieje się to w 2-zgłowych (
powinno być – 2-zgłoskowych), ł należy wymawiać czysto po polsku (językiem, nie wargami). Odpowiada niem. l.
- ↑ a Kłop = ein Bauer, chłop. Polskie ch przeszło tu na k. Por. cholera, Chrystus = Kholera, Krystus (Kryst). Jest to „przesunięcie głosu“ = Lautverschiebung.
- ↑ a łang Styck = ein langes Stück. Przymiot. łang stoi po rodz. a w formie nieodmiennej. Objaw w dyalektach niemieckich bardzo pospolity. y należy tu wymawiać wszędzie czysto po polsku, t. j. gardłowo. Prócz polskich znaków y, ł, (ó), wprowadziłem do pisowni wyrazów wilamowickich także znaki niemieckie, jak ck, ei, ie, h, ch i t. p, które trzeba czysto po niemiecku wymawiać.
- ↑ duch = durch. Wymowa r gardłowa, zbliżona do a i jego odmian; stąd łatwo się upodabnia do poprzedzającej je samogłoski, w tym wypadku do „u“ — i zlewa się z nią.
- ↑ ana = und.
- ↑ ruf = rief. W odmianie czasowników, zwłaszcza w urabianiu imperfektum panuje w mowie wilamowickiej dosyć wielkie zamieszanie, stąd bardzo często formy czasu teraźniejszego zastępują formy imperfektum i naodwrót. Również bardzo często czasowniki jednej grupy (Ablautreihe) urabiają swe formy podług form drugiej grupy, najczęściej podług grupy mającej w imperfektum samogłoskę rdzenną u.
- ↑ indanzig = yn dan Zig = in den Zug = ustawicznie, ciągle.
- ↑ Hyjtuch! = Hyjt uch = hütet euch! Jest to zlanie się 2 wyrazów w jeden wskutek przeniesienia akcentu z ostatniego wyrazu na pierwszy po wyrzuceniu i odtrąceniu kakofonicznych dźwięków, ewentualnie po upodobnieniu się i ściągnieniu eufonicznych. Dźwięk yj = ü.
- ↑ gât = gebet; kontrakcya i wzmocnienie.
- ↑ do = doa = dass.
- ↑ der = ten, który (zaim. wskazuj., lub wzgl.).
- ↑ ny = nicht, ne — ein, ne — icht; ny der = der ny; ny was = ne—was, ne—o—mann, nie—mann, niemand.
- ↑ kriegt = indykatyw zamiast konjuktywu w narzeczach niemieckich bardzo pospolity.
- ↑ myt-um = mit-tum = mit dem. Por. myt ym, myt dym.
- ↑ Boła = Balen = Balken. -en = a; l = ł; k wypada lub asymiluje się do ł; a przegłasza się w o przed ł, które mieści w sobie głos u.
- ↑ Ołły = alle; końcowe e w deklinacyi odpada lub zmienia się w y.
- ↑ k, ch, g miękczą się przed e, i i ich pochodnymi dźwiękami = dlatego giengjan.
- ↑ ausum = aus um, aus dum, aus dem.
- ↑ ok = ana, aber, auch.
- ↑ aner = einer.
- ↑ wułłda = wollte. Przemiana: o w u (u = przegłos); t w d. (przesunięcie dźwięku = Lautverschiebung). Objawy fonetyczne dość częste.
- ↑ gyhochja = gehorchen. Przedrdzenna ge zmienia się prawie zawsze w gy; podobnie: zer w zy, be w by i t. p.
- ↑ błê = błêb = błeib = bleibt. Pięcioraka przemiana: odpadnięcie, przesunięcie, asymilacya, ściągnięcie, guturalizacya głosek; wywołana poczuciem rytmicznym mowy, t. j. akcentem i eufonią.
- ↑ styjn = stehen; ehe = ee = ej = yj.
- ↑ wêter = weiter
- ↑ am = ihm.
- ↑ au = auch.
- ↑ hot zyryssa = perfektum zamiast imperfektum.
- ↑ 's Klâd = das Kleid.
- ↑ ufum = uf' um = uf' ym = auf ihm.
- ↑ Dar = Der = Dieser.
- ↑ grychta = direkt, sofort, natychmiast.
- ↑ dan Kłopa = den Kłopa = den Kłopen = chłopa.
- ↑ a = ihn.
- ↑ łetta = leitete.
- ↑ y = yn = in.
- ↑ dy Polycyj = dy Policyj = die Polizei.
- ↑ dossa = dos sa = dass sie ihn.
- ↑ sułła = sollen = konjunktyw opisany.
- ↑ „eispjera“ = einsperen. Zmiękczenie p przed er dość powszechne.
- ↑ fyjr dos = für das = dafür.
- ↑ Wies = wie es albo wie sie.
- ↑ nochta = nachdem, nachher.
- ↑ wua = waren.
- ↑ kumma = kommen = gekommen; w narzeczach niem. partycypium perf. bardzo często opuszcza ge.
- ↑ vjes = vors.
- ↑ frêta = fragte. Kontrakcya. Końcowe e w konjugacyi przechodzi zazwyczaj w a.
- ↑ der Sendzja = polsk.: sędzia.
- ↑ zy wojam = zu wem, wozu, warum? zy = zu. Przejście u w y bardzo łatwe i naodwrót np. um = ym. Wogóle w narzeczu wilamowickiem, podobnie jak i w innych narzeczach niemieckich, każda przemiana samogłoski jest możebna i zależy od poczucia rytmiczno-eufonicznego, które jest głównym powodem różnic dyalektycznych.
- ↑ a = einen, den; er = on.
- ↑ y = ym = in, auf.
- ↑ dam Hjen = dem Herrn. Szyk dowolny — podobnie jak i w innych narzeczach.
- ↑ ufgymacht = aufgemacht.
- ↑ kusta = kuste = sagte.
- ↑ nist — ny = podwójna negacya podobnie jak w innych narzeczach w Niemczech.
- ↑ Zy wos = zu was?
- ↑ no = noch.
- ↑ Czy = polsk. czy.
- ↑ konnsty = konnst dy = kannst du.
- ↑ nist = nischt = nichts.
- ↑ uf dos = darauf.
- ↑ yj = ist.
- ↑ indanzig = ciągle.
- ↑ Oder = aber.
- ↑ dar = der.
- ↑ sjehr = sehr.
- ↑ byjs = bös.
- ↑ Ych = ich.
- ↑ hot = habe. Trzecia osoba zamiast pierwszej; w dyal. dosyć częste.
- ↑ ju = euch, ihn.
- ↑ hut = hört = gehört.
- ↑ mei = mein.
- ↑ agja = eigen = eigenes.
- ↑ Uhn = Ohr = Ohren.
- ↑ a = er.
- ↑ schrê = schrie.
- ↑ Gyjt = Geht.
- ↑ Acha = acha!
- ↑ dy = du.
- ↑ 81,00 81,01 81,02 81,03 81,04 81,05 81,06 81,07 81,08 81,09 Błąd w druku – odwołanie do nieistniejącego przypisu.
