Strona:M. Arcta słownik ilustrowany języka polskiego - Tom 1.djvu/15

A

 A. pierwsza litera w alfabecie, samogłoska. Od a do z = od początku do końca. — A (spójnik) wyraża łączność i zarazem rozróżnienie; a — i (np. mówić a gadać, to dwie różne rzeczy; dwa a dwa — cztery, ten a ten, tyle a tyle, nic a nic; wyr. przeciwstawność: a — przecież, jednakże (np. nic nie rozumie, a gada); przeciwieństwo i rozróżnienie, a = zaś (np. niech oni gadają, a my jedzmy); wyr. wniosek: wtedy, wówczas, to (np. proście, a będzie wam dano); wyr. porównanie (np. malarz a malarz); wyr. wzmocnienie (wszyscy a wszyscy ganią; nikomu a nikomu nie mów; nic a nic nie umie; żaden a żaden zgadnąć nie mógł); a błędnie zam. lecz (nie uderzył go, a tylko dotknął). Jako wykrzyknik, wyraża zdziwienie, gniew, cierpienie, przestrach i t. p. (p. ach!); używa się zamiast ha, np. a, niechże i tak będzie; a w muzyce jedna z nut = la; — a. jako skrócenie = albo.

 Abakus łć., w architekturze płyta, stanowiąca wierzchnią cześć kapitelu kolumny (fig.); tablica (przyrząd) do rachowania.

 Abażur fr., przykrycie (zwykle papierowe i barwne) na klosz do lampy dla przyćmienia światła (fig.).

 Abderyta gr., rz. m., człowiek ograniczony, tępy, głupiec.

 Abdykacja łć.. zrzeczenie się tronu, złożenie korony; zrzeczenie się władzy, ustąpienie.

 Abdykować łć., zrzekać się tronu, składać koronę; zrzekać się czego, ustępować.

 Abecadlnik, elementarz, książka do nauki czytania.

 Abecadło, zbiór wszystkich liter danego języka, ułożony w ogólnie przyjętym porządku = alfabet; przen. pierwsze początki jakiej nauki.

 Abecadłowy, idący porządkiem liter, alfabetyczny.

 Aberacja łć., zboczenie; A. chromatyczna = barwna obwódka przedmiotów widzianych przez soczewkę; A. gwiazd = pozorny ruch gwiazd, będący następstwom ruchu ziemi dokoła słońca i prędkości światła; A. kulistości cz. sferyczna = wada zwierciadeł wklęsłych i soczewek, iż nie skupiają należycie promieni światła; A. umysłowa = obłąd, obłąkanie.

 Abiturjent łć., uczeń otrzymujący świadectwo dojrzałości.

 Abjudykacja łć., odsądzenie.

 Abjuracja łć., wyprzysiężenie się, wyrzeczenie się (błędów, wiary).

 Ablegat łć., poseł, zastępca legata papieskiego.

 Ablegier (-gra) nm., gałązka, odcięta od krzaka i zasadzona osobno, odkład (2 f.).

 Ablegrować nm., rozmnażać rośliny za pomocą ablegrów.

 Ablucja łć., obmycie jako obrządek religijny, umycie rąk przez kapłana przed Komunją św.

 Abnegacja łć., zaniedbanie się, niechlujstwo w ubiorze; wyrzecze-