Strona:M. Arcta słownik ilustrowany języka polskiego - Tom 2.djvu/121

po dniach i nocach; oznacza ruch z jednego miejsca na drugie: chodzić po kościołach, biegać po kominkach = być pieczeniarzem; skakać po stopniach, po gałęziach, krew płynie po żyłach, ból chodzi po kościach; chodzić po mieście, jeździć po świecie, bywać po balach; rozesłać zaproszenie po sąsiadach, mieć kapitały po ludziach; oznacza miejsce, na którym coś ś. znajduje: stać po prawicy, po lewicy, po prawej, po lewej ręce; za pomocą czego, w kierunku czego: po nici dojść do kłębka; po wietrze, po wodzie jechać = z wiatrem, z wodą; wstępować gdzie po drodze; oznacza cel czynności: przychodzić po interesie, po potrzebie; chodzić po prośbie, po kolendzie, po proszonym chlebie; według czego, zgodnie z czym: po swej woli, po cudzej woli, po sprawiedliwości, po prawdzie, po sumieniu; po części = częściowo; po większej części = przeważnie; co nagie, to po djable = nic nie warte; kierować ś. w drodze po słońcu, po gwiazdach; oznacza sprzyjanie czemu: mieć prawo po sobie = za sobą; mieć wiatr po sobie = przyjazny; po swojej stronie; być po kim = trzymać czyjąś stronę; używa ś. przy czasownikach, wyrażających życzenie, oczekiwanie, żądanie, nadzieję: spodziewać ś., wymagać, żądać czego po kim = chcieć co mieć po kim; oznacza użytek, potrzebę, wartość czego: co mi po tym?, nic po tym = nic z tego nie będzie, nic po nim = nic z niego nie będzie, ladaco, niewart; co po psie w kościele? = człowiek nieumiejętny na nic ś. nie przyda; co w dzień po świecy? = rzecz zbyteczna jest niepotrzebna; oznacza pokrewieństwo, powinowactwo: krewni po matce, po ojcu, po mieczu, po kądzieli, brat po Chrystusie; odznacza następstwo, kolejność: pierwszy po Bogu, po królu, jeden po drugim; oznacza, według jakich cech poznaje ś. kogo a. co: poznawać kogo po głosie, poznawać godzinę po słońcu,, po oczach widać, że zuch; pokazywać co po sobie; sądzić o kim po powierzchowności; znać pana po cholewach; w jakiej cenie, po ile: płacić po rublu, po kopiejce; ile a. ilu naraz: brać lekarstwo po łyżeczce, dawać ubogim po groszu, dzieciom po jabłku, zbierać po groszu, oskubywać gęś po piórku, pc trosze; jako przyimek nierozdzielny z czasownikami nadaje im różne znaczenia: 1) nadaje znaczenie czasowników dokonanych: słać — posłać, rwać — porwać, sadzić — posadzić; 2) oznacza czynność, wielekroć ponawianą względem wielu przedmiotów a. osób z kolei, albo względem jednego przedmiotu a. osoby wielokrotnie: porobić, połupać, pościnać, pomordować; 3) oznacza czynność, dokonywaną z przerwami: popłakiwać, pośpiewywać, pokrzykiwać; 4) oznacza czynność, trwającą jakiś czas: pograć, pohaftować, pocierpieć, poczekać; 5) oznacza czynność zupełnie ukońkończoną a. dotyczącą wielu przedmiotów: poszyć, poreperować, poprzeć, pogryźć; b) oznacza czynność, przechodzącą na pewną cząstkę przedmiotu: pokosztować, popróbować; 7) oznacza czynność dokonaną względem jakiego przedmiotu w rozmaity sposób i w różnych kierunkach: połamać, powyginać, powykręcać, poszarpać; 8) oznacza czynność, dokonywaną na powierzchni jakiegoś przedmiotu: pobielić, pomalować, polać, popieprzyć, pocukrzyć; 9) oznacza czynność szybko rozpoczętą: potoczyć ś., pobiec, poskoczyć, pognać; 10) oznacza czynność a.