należąca do rodziny złożonych, podawana surowo z sosem pikantnym a. parzona wrzącą wodą i octem do mięsiwa (fig.); drobno krajane jarzyny, mięsiwo, ryby, podawane z sosem pikantnym; żart., dorożkarz, sałaciarz.
Sam, jeden tylko, bez drugiego, bez innych, bez nikogo, bez niczego, jedyny, pojedyńczy, samotny: s. w sobie = oddzielny, odosobniony, czysty, bez domieszki; wszystko najlepsze, wszyscy najlepsi: s. wybór, s. kwiat, s-a śmietanka; s. jeden został = samiuteńki, zupełnie sam; s. na s. = w cztery oczy, we dwoje, bez udziału osób trzecich, schadzka, rozmowa dwuch a. dwojga osób na osobności; dobrowolnie, bez pomocy, o swojej mocy, bez przyłożenia ś., bez udziału czyjegokolwiek; swoją osobą, osobiście, we własnej osobie, nie wyręczając ś. nikim: s. pan, s-a pani; s. z siebie = z własnej woli, z własnego popędu, nie z porady, nie z rozkazu czyjegokolwiek; s. od siebie = we własnym, nie w czyim imieniu; ten s. = tenże, nie inny, ten właśnie; taki s. = zupełnie podobny, takusieńki, kubek w kubek; s. jesteś taki = właśnie i ty jesteś taki; przy rzeczownikach i przymiotnikach oznacza najwyższe natężenie przymiotu a. ścisłe określenie miejsca, czasu, terminu, rozmiarów i t. p.: przyjechał w s. obiad = podczas obiadu, czuwał do s-ego rana = aż do rana, w s. czas = w porę; suknia do s-ej ziemi; s-a niecnota = wcielona niecnota; s. djabeł nic gorszego nie wymyśli = nawet djabeł; trafić w s. środek = akurat w środek; uderzyć w s-o oko, w s-o serce = prosto w oko, w serce; płatnąć s-ym końcem szabli = tylko końcem; s-i bogowie to mogą = nikt inny, tylko bogowie; wybrać s-ych najlepszych = najlepszych, jacy byli; pieniądze, i to s-e złote = tylko złote; w s-ej rzeczy = istotnie, rzeczywiście; w s. raz = doskonale pasuje, jak raz, akurat, właśnie.
Sam, przysł., tutaj, bliżej, tędy, ku mnie, ku nam; pójdź tu s. = zbliż ś.; s. tu!, s. do mnie! = chodź tutaj!; tam i s. = i tu, i tam, wszędzie, w różne strony, z jednej i z drugiej strony; ani tam, ani s. = nigdzie.
Sam (sem), skr. Samuel, ang., żartobliwa nazwa, nadawana Amerykanom Stanów Zjednoczonych.
Samar, pierwiastek metaliczny z gatunku metali cerytowych.
Samarytanin, mieszkaniec Samarji w dawnej Judei; człowiek miłosierny, pielęgnujący troskliwie rannych, wogóle chorych.
Samarytanka, forma ż. od Samarytanin.
Sambos, hind., dzieci Murzynów i Indjan lub Mulatów.
Sambuk, rodzaj kosztownego drzewa wonnego; dawny instrument muzyczny o 4 strunach.
Samczy, Samcowy, odnoszący ś. do samca, właściwy samcowi.
Samczyk, mały samiec, młody samiec.
Samica, Samka, człowiek, zwierzę albo roślina płci żeńskiej; pogardl., kobieta, nałożnica.
Samiczka, mała samica, młoda samica.
Samiczy, odnoszący ś. do samicy, właściwy samicy.
Samiec, człowiek, zwierzę a. roślina płci męskiej; przen., s. baba = sekutnica, herod-baba.
Samiel, hebr., u Żydów: djabeł, zły duch, najwyższy z szatanów.
Samiuchny, Samuchny, Samiutki, Samiuteńki, zupełnie sam.
