np. x. = ksiądz a. książę, a. księstwo (W. X. L. = Wielkie Księstwo Litewskie), a. książęcy (W. X. Mość = Wasza Książęca Mość) i x.x. = księża, książęta, księstwo. Dziś głoska ta wyszła zupełnie z użycia i zastępujemy ją głoskami ks. lub gz.; piszemy więc: Ksantypa, Kserkses, Ksenofont, Aleksander, egzemplarz, egzamin, ks. = książę, ksiądz, księstwo itp., jest też używana w matematyce jako znak, lub na oznaczenie niewiadomej.
X, cyfra rzymska = 10.
X, a. Xr, skr., krajcar, cent.
X, ilość niewiadoma a. nieoznaczona; ktoś.
Xantogen, gr., substancja, znajdująca ś. w liściach i kwiatach w połączeniu z alkaljami zabarwiająca na żółto.
Xenia, gr., dosł., gościnność; podarek dla gościa; tytuł 13-ej księgi poezji Martialisa, zawierającej wyłącznie epigramaty dwuwierszowe, dotyczące takich podarków; tytuł dowcipnych i złośliwych epigramatów dwuwierszowych Goethego i Schillera.
Xeres (Cheres), hiszp., gatunek wina białego (nazwa od miasta).
Y, dwudziesta trzecia głoska alfabetu łacińskiego, samogłoska ustna, twarda. W języku polskim niema wyrazów, zaczynających ś. od Y.
Yquem (ikem), fr., rodzaj wonnego i smacznego wina francuskiego.
Yoga, hind., wyznawca, zwolennik yogizmu, asceta-mistyk hinduski.
Yogizm, hind., system filozoficzno-religijny uprawiany w Indostanie, podług którego można wyzwolić swą duszę od dalszych transmigracji za pomocą życia ascetycznego, rozmyślania, unikania roztargnień, utrzymywania ciała w położeniach trudnych i męczących i t. d.
Yogurt, bułg., mleko zsiadłe z fermentem maya, zalecane przez współczesnego fizjologa dra Miecznikowa w Paryżu, jako, środek niszczący bakterje gnilne w kiszce grubej człowieka, powo dujące przedwczesną starość.
Yucca, hiszp., szpilecznica, roślina amerykańska z rodz. liljowatych, wyrastająca w długą wiechę kwiatową o kwiatach dzwonkowatych (fig.).
Z, dwudziesta czwarta i ostatnia głoska alfabetu łacińskiego, spółgłoska przednio-językowa czyli zębowa, dźwięczna, szczelinowa, twarda; od A do Z = wszystko, od początku do końca, nic nie opuszczając: w skr., r. z. = rok zeszły.
Z, Ze, przyim., rządzi przyp. 2 i 6; z przyp. 2 oznacza: 1) miejsce, punkt, od którego rozpoczyna ś.
