Strona:M. Arcta słownik ilustrowany języka polskiego - Tom 3.djvu/457

z pałaszem przy boku, z fuzją na ramieniu; 6) jednoczesność dwu czynności a. zjawisk, np., wstawać równo ze świtem, kłaść ś. z kurami, z zachodem słońca i t. p.; 7) w różnych znaczeniach, np., jedźcie z Bogiem = uprzejme pożegnanie; z Bogiem a. z Panem Bogiem = odprawienie ubogiego, gdy mu ś. nic nie daje; z przeproszeniem = przepraszając; nie z obrazą = nie obrażając; z chęcią, z ochotą = chętnie; z czasem = kiedyś; z żalem = żałując; z gniewem = gniewając ś; z przyp. 4-oznacza: około, blizko, np., żył ze dwa lata, daj z pięć rubli; łączy ś. też z innemi przyimkami, tworząc przyimki złożone, jako to: z pod, z nad, z popod, ponad, z za, z poza; łączy ś. z czasownikami, zmieniając ś. przed spółgłoskami bezdźwięcznemi twardemi w s, a przed miękkiemi w ś, dla oznaczenia: 1) ruchu na zewnątrz a. z góry na dół, np., zjeżdżać, schodzić (= z + chodzić), ściekać (= z + ciekać); 2) ruchu, kierunku ku środkowi, np., zgromadzać, spraszać (= z + praszać), ściągać (= z + ciągać); czasowników tych należy szukać we właściwych miejscach słownika pod z, s, ś.

 Za, przyim., rządzi przyp. 2, 4 i 6; z przyp. 2 oznacza: czas, kiedy ś. coś działo, np. za dnia, za ojców naszych, za nas, za króla Sasa, za mojej pamięci, za świeżej pamięci; z przyp. 4 oznacza: 1) przeciąg czasu, kiedy ś. coś dokonywa a. dokona, za godzinę to zrobię = przez godzinę; za godzinę wrócę = po godzinie; płacić komu za rok, za miesiąc = roczną, miesięczną płacę; zapłacę ci za rok, za miesiąc = po roku, po miesiącu; 2) miejsce, dokąd kieruje ś. jakiś ruch, ku przeciwnej, tylnej stronie osoby a. przedmiotu, iść za rzekę, za, dom, za krzak, wychodzić za drzwi, spoglądać za siebie, zakładać rękę za pas; 3) sięganie czego poza obręb czego, np. śniegu za kolana, broda za pas; 4) miejsce ujęcia osoby a. przedmiotu, np. prowadzić za rękę, brać za ucho, wieszać za nogi, ciągnąć psa za ogon, wodzić za nos, brać ś. za czapkę, wodzić ś. za łby; 5) osobę a. przedmiot, na czyją korzyść dokonywa ś. jakaś czynność, np. bić ś., modlić ś., cierpieć, poświęcać ś., walczyć za kogo, za co, pić za czyje zdrowie, wstydzić Ś. za kogo; 6) branie, obieranie, poczytywanie kogo za co, np. brać kogo za żonę, obrać za króla, mieć kogo za głupca, przyjmować za syna, żyć z kim za pan brat, mieć ś. za piękną; 7) kupno, sprzedaż, zamiana, zapłata, np. kupić co za sto złotych, za bezcen, za wpół darmo, za gotówkę, dać za co talara, odpłacę ci za to, oko za oko, ząb za ząb; 8) powód, przyczyna, np. karać za zbrodnie, pokutować za grzechy, cierpieć za cudze winy; 9) zamążpójście, np. wychodzić za kogo (o kobiecie), wydawać córkę za kogo; 10) zamiast, miasto, wzamian, np. brać jedno za drugie, odpowiadać za kogo, robić za kogo; 11) funkcję, obowiązek, który ktoś spełnia, np. służyć za kucharza, za forysia, za furmana; 12) jak, jako, np. przebrać ś. za kobietę, spełniać coś za pokutę, za karę; 13) w imieniu czyim, np. oświadczać za siebie, za kogo; z przyp. 6 oznacza: 1) położenie osoby a. przedmiotu z tylnej strony drugiej osoby a. przedmiotu, np. za domem, za lasem, za piecem, za rzeką, za lasami, za górami, za ogrodem i t. p.; 2) ruch jakiejś osoby a. przedmiotu w kierunku innej osoby a. przedmiotu, również poruszających ś. w tymże kierunku, np. iść, biec, gonić, postępować,