Strona:Maria Konopnicka - Szkice.djvu/83

w nie tę dziwną mieszaninę twierdzenia i przeczenia razem, która bodaj że jest substancyą, w jakiej rodzaj człowieczy zawsze smakować będzie i nigdy podobno łaknąć jej nie przestanie.
 Ale jeżeli tak jest, jeżeli ten religijny racyonalizm, krańcowo wszelkiemu mistycyzmowi przeciwny, stanowi najogólniejszą i zarazem najistotniejsza cechę Pięcioksięgu, ze szczególnę precyzyą i jasnością występuje on w motywie winy i kary, o który poeta nasz oparł dzieło swoje. Bo jest to właśnie motyw regulujący stosunki życia najprostsze i najrealniejsze; owszem, będący ze względu na zasadnicze pojęcie przyczynowości, które je tworzy, nietylko ziarnem rozrodczem, ale zarazem koroną i kwintesencyą owego racyonalizmu. Każdy inny motyw snadniej zniósłby jakąś przymieszkę mistyki; ten jeden nie zniósł-by żadnej. Dowodem czego fakt, że nawet w ręku Mesyanisty, który woła:
 »Jest odkupiciel», motyw ten, zastosowany, jako probierz dziejów ludzkiego rodzaju, nie traci nic ze swej twardości, ze swej nadzwyczajnej spójności i nieprzenikalności, a to tak