proces za niewczesny pacyfizm. Potem ogłosił dwa cykle powieściowe; pierwszy — «L’lsola sonante» (Wyspa brzmiąca), z czterech dzieł złożony, następny — «Figliol d’uomo» (Syn człowieczy) w trzech częściach.
Gdy z początkiem XX-go wieku Benedetto Croce (ur. 1866) zaczął w założonem przez siebie miesięczniku «Critica» (wyd. w Neapolu) drukować szkice o nowoczesnej literaturze włoskiej, odrazu stało się jasne, że ukazał się nowy, silny talent krytyczny, zajmujący zdecydowaną postawę w stosunku do autorów i ich dzieł. Łatwo było dowieść, że krytyka socjologiczna, psychologiczna i moralna sprowadzała ocenę literatury na tory pozaestetyczne. Wielu autorów ceniono za szlachetną tendencję albo za dodatni wpływ moralny. Croce zaś, zajmując punkt widzenia wyłącznie estetyczny, zadawał sobie pytanie, czy autor był szczerym artystą, jakie cele sobie stawiał i w jakim stopniu je osiągnął. Croce stworzył system filozoficzny, nazwany przez niego filozofją ducha, a przez jego krytyków — nowoidealizmem. Częścią tego systemu, najdokładniej opracowaną, jest filozofją piękna czyli estetyka. Twórczość literacka w jego pojęciu ma charakter zdecydowanie liryczny. Rozwijając ożywioną działalność krytyczną, Croce pisał o wielkich twórcach włoskich, jak Dante, Ariosto i Vico, także o obcych, jak Szekspir i Goethe, wreszcie o długim szeregu pisarzy włoskich dwu ostatnich pokoleń. De Sanctis jest dla niego ideałem krytyka literackiego; pisma jego zaleca i wydaje z pietyzmem. Uważając go za swego mistrza, ma Croce więcej temperamentu i więcej uporu. Stanowczy w sądach, nie liczy się z drażliwością pisarzy i ich wielbicieli. Jego książki o Dantem i o Goethem wywołały ożywioną dyskusję; natomiast rewizja sądów o pisarzach włoskich po r. 1870 wyszła literaturze na pożytek, bo przypomniała jej cele ściśle artystyczne.
BIBLJOGRAFJA
Storia letteraria d’Italia, scritta da una società di Professori. Milano, Vallardi. Wydawnictwo na wielką skalę, zaczęło wychodzić zeszytami w końcu XIX wieku, zakończone dopiero w 1926 r. Liczy obecnie jedenaście dzieł w dwunastu dużych tomach, napisanych przez jedenastu uczonych włoskich. Pierwszym tomem jest historja literatury rzymskiej starożytnej, następnie idą tomy literatury włoskiej według następującego podziału: Novati i Monteverde: le Origini (do końca w. XII); Bertoni: il Duecento; Zingarelli: Dante; Volpi: il Trecento; Rossi: il Quattrocento; Flamini: il Cincquecento; Belloni: il Seicento; Concari: il Settecento; Mazzoni: l’Ottocento (dwa wielkie tomy). Nadto Solerti zebrał w jeden tom życiorysy Dantego, Petrarki i Boccaccia, napisane do końca XVI w. Jest to obecnie najobszerniejsza historja, obejmująca całość literatury włoskiej. W każdym tomie obfita bibljografja przedmiotu. — A. Bartoli: Storia della letteratura italiana. Firenze, Sansoni, 1878 — 1889. Siedem tomów. T. I — III obejmują początki literatury włoskiej. Str. 341, 416 i 350. T. IV, nowa liryka toskańska (tu należy Vita nuova Dantego), str. 308. T. V, żywot Dantego, str. 365. T. VI w dwu częściach: Boska komedja, str. 244 i 250. T. VII, Petrarka, str. 317. — V. Rossi: Storia della letteratura italiana, per uso dei Licei. Milano, Vallardi, VII-a ediz. 1921. Trzy tomy: I, II medio evo, str. XIV i 291; II, Il Rinascimento, str. 323; III, L’età moderna, str. 374. Dzieło poważnie opracowane, choć niedość oryginalne. — Fr. De Sanctis: Storia della letteratura italiana. Istnieje kilka nowych wydań tego cennego dzieła, wydanego po raz pierwszy w r. 1870. — A. Gaspary: Geschichte der italienischen Literatur. I Band. Die ital. Literatur im Mittelalter. 1885. Str. 550. II Band: Die ital. Literatur der Benaissancezeit. 1888. Str. 704. Strassburg-Berlin, K. Trubner. Dzieło dużej wartości, lecz nieukończone, doprowadza dzieje liter, do Tassa. — B. Wiese u. E. Percopo: Geschichte der italienischen Litteratur von den altesten Zeiten bis zur Gegenwart. Mit 158 Abbil-
