by zczasem wstąpić na wysokie koturny poezji dydaktycznej i filozoficznej. Maxima de nihilo nascitur historia... mógł powtórzyć sobie humanista, przyzwyczajony do prostoty, i — powiedzmy otwarcie — schematyzmu dzieł klasycznych. Nie brak więc elementów nauczających, ale ich niestosowne nawiązanie urazić mogło smak ówczesny. Poetyka humanistyczna odróżniała troskliwie język, styl i ton poezji zależnie od jej tematu. Niedarmo przecie kodeks poetycki Scaligera podaje w rozdziale „Grandiloquus“:[1]
- Est igitur Altiloquum Poeseos genus, quod personas graves, Res excellentes continet. E quibus lectae sententiae oriuntur; quae lectis item verbis, verborumque numerosa collocatione explicantur. Personae graves sunt Dii, Heroes, Reges, Duces, Civitates... Res excellentes sunt Bella propter pacem et quietem, consilia ad deliberandum; Iudicia ad deligendum; Virtus ad exequendum; et alia, quae cohaerent his. Lectae sententiae sunt, quae a vulgo abhorrent, lecta verba quae non sunt trita; numerosa collocatio quae quamsi rem ipsam sono suo pingit (lib. IV, cap. 2).
W kompozycji całości krytyka humanistyczna znaleźć mogła również usterki widoczne. Cykliczność Trenów jest swobodna i dość krucha, gdyż obok utworów zupełnie samoistnych, inne łączą się i uzupełniają wzajemnie. Typ ten nie znajduje odpowiednika w piśmiennictwie antycznem; istniały wprawdzie wzory podobne w poezji włoskiej wczesnego renesansu, ale te — nawet Canzoniere Petrarki — nie zyskały jeszcze w Polsce literackiego prawa obywatelstwa. Zespół utworów samoistnych związanych wspólną nicią osnowy skłania się ku formie epicedjalnej, ale wtedy znów Treny układają uświęcone człony poematu żałobnego zbyt dowolnie: pewne motywy powtarzają się kilkakrotnie, inne ledwie zaznaczono, a weszły ponadto nowe, których zwarta i ja-
- ↑ Scaliger J. C., Poētices libri septem, Lib. IV, cap. 2 (Editio tertia 1586, str. 459). Por. nadto Borinski K., Die Antike in Poētik und Kunsttheorie, I. Mittelalter, Renaissance, Barock; Leipzig 1914, str. 123—124 (Wszystkie cytaty z poetyk Scaligera i Pontanusa podano w pisowni źródeł).
