Zagadnienia genezy i budowy (układu, kompozycji) w każdym utworze literackim dość wyraźnie łączą się i uzupełniają. Łączność ta silniej jeszcze występuje w Trenach, utworze cyklicznym, złożonym z wierszy pisanych samoistnie i w rozmaitych fazach natchnienia. Jeśli dążymy więc do wyjaśnienia genezy istotnej (a nie „podniety“ lub „pierwszego wpływu“) — zagadnień tych niepodobna rozdzielić.
Z natury rzeczy dotychczasowe rozważania nad genezą Trenów szukały przedewszystkiem pewnych faktów postronnych, któreby rzuciły światło na sprawę zupełnie niemal ciemną. Niestety faktów tych mamy ilość znikomą. Pierwsze wydanie dzieła nosi datę 1580, stąd prosty wniosek, że powstało ono na przełomie lat 1579/80. Ostatnio zaznaczyła się tendencja przesunięcia tegoż wydania na sam koniec 1580 r., jakkolwiek żadnych danych po temu niema. Nieokreślona bliżej data śmierci Urszulki ma tu znaczenie decydujące; zrębem zaś hipotezy, że zmarła ona w ostatnich tygodniach 1579 r., względnie nawet w pierwszych dniach roku następnego, jest list Kochanowskiego do kanclerza Zamoyskiego, datowany „14 Januarii 1580“, szczątek drobny a niezbyt jasny zaginionej — niestety — korespondencji poety.
Fragmenty tego listu cytowano z małą naogół dozą krytycyzmu za Chmielowskim;[1] z całkowitego dopiero brzmienia
- ↑ Chmielowski P., Ostatnie lata życia J. K. („Kłosy“ r. 1885, nr. 1026). List cytowany przedrukował Brückner A. w wydaniu Pisma zbiorowe J. K., Warszawa 1924; tekst przepisałem jednak z homograficznego wydania Trzech Pieśni, Kraków 1883.
