Znakomity pisarz rosyjski pochodził ze starego rodu ukraińskiego Hoholów[1], z którego w XVI wieku wsławił się Jonasz, władyka piński i turowski, zwolennik unii religijnej, a w XVII Ostap, pułkownik kozacki, obdarzony szlachectwem polskiem przez Jana Sobieskiego na sejmie koronacyjnym r. 1676. Wnuk właśnie tego Ostapa, Jan, wychowaniec Akademii kijowskiej, wyniósłszy się z granic Rzeczypospolitej, osiadł w gubernii połtawskiej pod panowaniem rosyjskiem, a od jego imienia dalsze potomstwo wzięło przydomek Janowskich. Wnukiem znów Jana, już prawosławnym, był pisarz łubieńskiego pułku kozaków Atanazy (Afanasij), który w dokumencie urzędowym napisał, że przodkowie jego pochodzili „z polskiej nacyi“. Umiał on tak cudnie opowiadać o dawnych czasach, o walkach kozaków z Lachami, o wolnej kozaczyznie, o czarodziejach i dyabłach, że słuchano go z tchem zapartym, nie ruszając się z miejsca. Synem jego był Bazyli (Wasyl), urzędnik pocztamtu, asesor kolegialny, „Małorusin typowy, równie z rodu jak z charakteru, z mowy i z głowy, wesoły, dowcipny, oczytany, gawędziarz niezrównany i zdolny pisarz“. Założona przezeń wieś Wasylówka, „stanowiła ognisko życia towarzyskiego ca-
- ↑ Z powodu małoruskiego pochodzenia, nazywano u nas nieraz i Mikołaja „Hoholem“; nawet „Wielka Encyklopedya Illustrowana“, wychodząca w Warszawie, w tem brzmieniu podała nazwisko rosyjskiego pisarza w pięknym artykule Antoniego Pietkiewicza (Adama Pługa). Niewątpliwie w połtawskiej gub. na wsi tak wymawiano to nazwisko; ale jako nazwisko autora rosyjskiego musi ono być wymawiane z rosyjska: Gogol, jak go zresztą piszą inne narody europejskie. Wyraz hohol czy gogol jest nazwą pewnego gatunku ptaków wodnych, po polsku: gągol, po łacinie: fulix.
