Całkiem inaczej wygląda rzecz w roku 1886; od kilku lat przycichła już walka kulturna, pomyślnie układają się stosunki między rządem pruskim a duchowieństwem, na ciaśniejszym obszarze górnośląskim zanotować możemy, że wygnanie franciszkanów z klasztoru św. Anny właściwie należało już do przeszłości, skoro od końca 1881 r. siedzieli tam i opiekowali się pątnikami oo. Atanazy Kleinwächter i Dezydery Lis, nosząc wprawdzie sutanny księży świeckich, skoro mieli prócz jednego przesłuchania w 1833 spokój ze strony władz pruskich, urządzali rekolekcje dla księży i nauczycieli, pomagali od 1884 w duszpasterstwie w Porębie, krótko mówiąc, do stanu przed walką kulturną brakło tylko jawności życia zakonnego i noszenia habitu. Ale i o tym jako o rzeczy bliskiej, która się spełniła w r. 1887, snać już marzono, a więc VI 320—325 są westchnieniem częściowo już spełnionym, któremu do pełni urzeczywistnienia brak tylko klauzury klasztornej i habitów, aby „Serafickie syny wróciły w dziedzictwo Gaszyny“.
Walka kulturna złączyła na pewien czas interesy polskości i katolicyzmu niemieckiego w Prusiech, ale wymagania polityki państwowej zwłaszcza zaś reforma finansów Rzeszy w 1878 i 1879 spowodowały Bismarcka, że wyciągnął rękę do centrum. Falk, autor ustaw przeciwkościelnych, otrzymał dymisję 23 lipca 1879, od 1880 poczyna się likwidowanie przez sejm pruski ustaw antykatolickich, obsadza się w zgodzie z Watykanem stolice biskupie i w 1883 prócz arcybiskupstwa gnieźnieńskiego nastąpiło porozumienie między kościołem i rządem. Ale gdy z początkiem 1886 r. Ledóchowski zrzekł się arcybiskupstwa, prymasem Polski został w lutym t. r. Niemiec ks. Juliusz Dinder; centrum musiało być zadowolone, o zadowolenie zaś Polaków nikt się nie troszczył.
Od r. 1884 walka Prus kieruje się przeciw Polakom, sypią się rozporządzenia i ustawy, mające na celu zni-
- ↑ Por. Józef Buzek: Historia polityki narodowościowej rządu pruskiego wobec Polaków, Lwów 1909, str. 181—210; Helmut von Gerlach: Der Zusammenbruch der Deutschen Polenpolitik, Berlin (1919), str. 6—9.
