faz powstawania pomysłu wymaga pewnego zastanowienia się nad nią. Gdybyśmy przyjęli, że wątek pustelniczy jest ową „romantycznością i romantyką“, o której poeta mówi w liście do ks. Weltzla, że do niej odnosi się nazwa „masła czasem takiego zjełczałego“, to „chlebem“ jest realizm opisu „uroczystych obchodów na Górze św. Anny i rozwiązanie konwentu“. Na tym wszakże nie kończyły się inne dodatki czyli wątki, których charakter jest raczej „chlebny“ niż „maślany“. To zgadza się dobrze z realizmem przeważnej części poematu, ale i romantyzm reszty nie odgrzewa przebrzmiałego prądu literackiego bezkrytycznie, lecz w zespoleniu z realizmem, wyprzedza niejako swoją epokę i zwiastuje prąd nowy, jakby reakcję przeciw obowiązującym wówczas poglądom.
Na istotną akcję poematu składają się przede wszystkim dwa wątki: 1) odpust na Podwyższenie św. Krzyża i rozwiązanie konwentu, 2) opowieść Gaszynowska, jakkolwiek poeta w tytule uwzględnił tylko pierwszy wątek. Sprzężenie obu składników dokonywa się przez pustelnicze życie ostatniego Gaszyny na Górze św. Anny i udział jego przedtem czynny, w chwili zaś akcji poematu raczej bierny w uroczystym obchodzie. Poeta nie zapomina nigdy o tym wątku, w każdej pieśni dorzuca mniejszą lub większą ilość szczegółów do niego się odnoszących, aż wreszcie w pieśni VI pozwala mu swobodnie się rozpostrzeć i zogniskować wszystko, co z niego kalejdoskopicznym sposobem pokazano w poprzednich pięciu pieśniach.
Rozwinięcie wątku Gaszynowskiego odbywa się równolegle z rozwojem akcji odpustowej. Gdy w pierwszej pieśni widzimy ekspozycję wątku zasadniczego tj. odpustu i wygnania franciszkanów, to równocześnie w skromniejszych rozmiarach dochodzą nas wieści wstępne o drugim wątku. Słychać więc o pustelniku Aleksym, który od czterdziestu lat poświęca się Kalwarii, nie będąc „w niczyjej służbie“, o związku między śmiercią ostatniego Gaszyny, który ma umrzeć w klasztorze, a losami klasztoru, o tym, że ten Gaszyna „Damian waleczny“ zaginął gdzieś w świecie, o chorobie brata Aleksego, o jego ży-
