Strona:O życiu i dziełach Mikołaja Reja z Nagłowic.djvu/29

 Pierwsze większe dzieło pojawia się dopiero w r. 1543. Jest to: „Krótka rozprawa między trzema osobami, panem, wójtem i plebanem, którzy i swe i innych ludzi przygody wyczytają. A takież i zbytki i pożytki dzisiejszego świata. W Krakowie przez Macieja Szarffenberka. Lata 1543“. Ów Szarffenberk to drukarz krakowski. Rej się nie podpisał na tem dziele, jeno pod przybranem nazwiskiem je wydał, jak to widać z przedmowy, zaczynającej się od słów: „Ambroży Korczbok Rożek ku dobrym towarzyszom“. Przybrał sobie to nazwisko Rożka, bo nie ufał swoim zdolnościom, nie przeceniał się i czekać chciał z ukrycia, jak też osądzą to jego pierwsze dzieło większe.
 W tej „rozprawie“, czyli rozmowie, biorą udział: pan, wójt i pleban, a nakoniec Rzeczpospolita, czyli Polska. Oprócz samej rozmowy jest wstęp „Ku dobrym towarzyszom“ i zakończenie: „Ku temu, co czedł“ (czyli: czytał).
 We wstępie zaleca przeczytanie tego, co tu napisał, bo nauka z tego być może; poczem zaraz zaczynają ze sobą rozmawiać owe trzy osoby, a każda z nich wypowiada żale i utyskiwania. Wytykają też nadużycia różnych stanów, narzekają na brak zgody i jedności w narodzie. Wynika z onej rozmowy, że czynności ludzkie muszą być podzielone i wedle tego powstają różne stany, które wszystkie są potrzebne, aby się wzajem wspomagały i wzajem sobie służyły. Potrzebny stan kapłański do służby Bożej, potrzebny rycerski do służby ojczyźnie, aby jej bronił od wszelkiego napadu i grabieży, potrzebny wieśniaczy, aby dostarczał narodowi chleba. Jeżeli między stanami jest