Strona:O Buonapartem i o Burbonach.djvu/42

18

CHATEAUBRIAND

dy: nadużywając wszelkich środków, zabijając duszę bardziej jeszcze niż ciała, sprowadza wcześniej lub później rozkład i obcy najazd. Niema przykładu, aby wolny naród zginął wskutek wojny między obywatelami; kraj przygięty własnemi burzami zawsze podniósł się bardziej kwitnący.
 Sławiono gospodarkę Buonapartego: jeżeli gospodarka polega na cyfrach; jeżeli, aby dobrze rządzić, wystarcza wiedzieć ile jakaś prowincya wydaje zboża, wina, oliwy, jaki jest ostatni grosz który można z niej wycisnąć, ostatni człowiek którego można pobrać, z pewnością Buonaparte był wielkim rządcą kraju; niepodobna lepiej zorganizować zła, urządzić z większym ładem nieładu. Ale, jeżeli najlepszy rząd jest ten, który zostawia lud w spokoju, który hoduje w nim poczucie sprawiedliwości i religii, który oszczędza krew ludzką, który szanuje prawa obywateli, własność rodzin, z pewnością rząd Buonapartego był najgorszym z rządów.