Strona:O początkach chrześcijaństwa.djvu/057

gółów biograficznych nie mamy o żadnym mężu starożytnym, czy nim będzie Juliusz Cezar, czy Trajan lub Marek Aureliusz. Aby uwolnić się od tego taktu bijącego w oczy, racyonaliści dla uratowania swoich hypotez ogłosili większą część owych pism zwłaszcza ewanielie za bardzo późne romanse, pozbawione wszelkiej wartości historycznej, tak jak jej niema np. fantastyczna biografia Ąpolloniusza z Tyany, owego „Chrystusa pogańskiego“ według Revill'a, o którym nikt nie potrafi powiedzieć z pewnością, czy żył i kiedy żyli w jakim kraju.
 W takim stanie kwestyi co pocznie historyk? Weźmie bez uprzedzenia do ręki owe pisma Nowego Testamentu i przekona się, czy one wytrzymują probe krytyki historycznej Wszak ile razy chodzi o wypadek historyczny, najpierw pytamy: czy są dokumenta spółczesne z faktami, o których donoszą, a tak wiarogodne, że mogą na seryo uchodzić za dokumenta? W istocie kwestya początków chrześcijaństwa jest w naszych czasach przeważnie kwestyą dokumentów. Powstały liczne szkoły, wyłącznie zajęte ich krytyką i badaniem. Musimy za przykładem tych szkól, o których później wspomnimy obszerniej, zabrać się także do roztrząsania pierwotnych źródeł chrześcijaństwa, a w tym celu postąpimy z niemi jak z każdym każdym historycznym dokumentem. Zapomnimy, że to są księgi święte, natchnione, przechowywane przez 18 wieków pod szczególną upieką Ducha ś. a bezprzykładną czujnością Kościoła; będziemy rozważali je, jak gdyby były zwykłem pisaniem ludzkiem: postąpimy z niemi tak, jak filolog z pismami Tacyta lub Amiana Marcelina.
 Nie mogę wyłożyć wszystkich owych mozolnych, dosyć skomplikowanych badań, za pomocą których krytyka filologiczna spełnia podobne zadanie, wspomnę tylko o trzech punktach, które górują nad innemi.
 Pierwszym jest historya manuskryptów, w których przechował się tekst pierwotny; drugim jest tradycja, świadcząca o nim w pismach lub dokumentach, czy spółczesnych czy późniejszych; trzecim nareszcie są tak zwane pobudki czy motywa wewnętrzne, to jest treść i forma dzieła, rozważanie pod względem historycznej, literackiej i naukowej swej wartości.