w części edycyą Tacyana. Literatura armeńska zachowała tyle dzieł greckich i syryjskich zagubionych w oryginale, że jest niewyczerpanem źródłem ciągłych, niespodziewanych odkryć. Jej także zawdzięczamy dokładniejszą wiadomość o edycyi czterech ewanielij, zrobionej przez Tacyana. Zdolny, ognisty, ale gwałtowny uczeń Justyna, po śmierci jego wrócił do ojczyzny i wydał tam harmonię ewanieliczną, nazwaną przez Greków Diatessaron. Wiedziano już dawniej, że zaczynała się od słów św. Jana: „na początku było Słowo“ i że św. Efrem ułożył w IV w. do niej komentarz po syryjsku. Ale dopiero niedawno odkrył ten komentarz z licznemi wyjątkami tekstu Tacyana w armeńskim przekładzie O. Aucher, mechetarzysta, a profesor Mösinger wydał go w roku 1876 w Wenecyi razem z łacińskim przekładem. Opierując się na tem wydaniu profesor Zahn w Erlangen dowiódł, że Tacyan użył do kompilacyi swojej czterech ewanielij kanonicznych[1]. Nie powinno to dziwić nikogo, skoro Tacyan był
- ↑ Forschungen zur Geschichte des neu-testamentlichen Kanons
z niego pełną garścią; powtóre, że literatura chrześcijańska od Cypryna do Arnobiusza i Juvenkusa przyswoiła sobie mnóstwo twierdzeń dogmatycznych i symbolicznych, które po raz pierwszy zjawiają się w dziele Teofilowem, n. p. porównanie czterech ewanielij do czterech zwierząt alegorycznych. Po trzecie, dawność Kanonu N. T. znajduje w Teofilu daleko silniejszą, niż dotąd przypuszczano, podporę. Uderzały już przedtem w dziele ś. Ireneusza adv. haereses niektóre ustępy, przypominające trzy Księgi Teofila ad Antolycum, pomimo to nie wydawało się prawdopodobnem, aby Ireneusz znał je, skoro ukazały się dopiero po śmierci Marka Aurela (180 r.), t. j. albo równocześnie z dziełem Ireneuszowem, albo nawet po niem. Teraz Zahn rozwiązał zagadkę, wykazawszy (str. 124), że wszystkie owe ustępy znajdują o w daleko dawniejszym komentarzu Teofilowym do ewanielij. Następstwa tego taktu są doprawdy nieobliczone, jeżeli zważymy, że Teofil pierwsze prace swoje ogłaszał już koło r. 160 (str. 124), i że już wtedy cztery ewanielie kanoniczne stanowiły całość nierozdzielną. Dobrze zrobił Zahn, że przedrukował nanowo z krytycznemi przypiskami dziełko Teofilowe S. P. nostri Theophili patriarchae Antiocheni commentariorum s. allegoriarum in s. quatuor evangelia libri IV (str. 31-85).
