uczniem Justyna. Dowiódł także, że ewanielie istniały już przedtem w syryjskim przekładzie, bo edycya Tacyana była zrobiona po syryjsku, a nic nie słychać o tem, jakoby Tacyan dopiero je przekładał. Wtedy dzisiejsza Peszyto odnoszona przez oryentalistów do końca II. lub do pierwszych lat III. stulecia, nie byłaby już najdawniejszym przekładem. Domyślano się tego już dawniej, ale dopiero przez odkrycie tekst Tacyanowego został domysł świetnie potwierdzony
Już w roku 1858 ogłosił Cureton[1] ułamki Nowego Testamentu po syryjsku, odkryte w klasztorze greckim w Nitryi. Ewald odrazu odgadł, że są starsze od wspomnianej Peszyto. Teraz pokazało się, że edycya Tacyana, zachowania w komentarzu S. Efrema, prawie zawsze zgadza się z tekstem Curetona, skąd istnienie syryjskiego przekładu ewanielii przed Tacyanem w Syryi i Mezopotamii nie ulega już żadnej wątpliwości. Że zaś między ogłoszeniem oryginału a jego przekładem upływa zawsze czas dłuższy, zwłaszcza, gdy chodzi o język barbarzyński, niepiśmienny, jakim był syryjski, który podobnież jak armeński, koptyjski lub abysyński zawdzięcza całe piśmiennictwo swoje wprowadzeniu chrześcijaństwa, samo istnienie takiego przekładu w połowie 2go stulecia dowodzi, że oryginał musiał już być gotowy pod koniec 1go stulecia a może i dawniej.
Z długiej indukcyi historycznej wynika, że w całem imperyum rzymskiem były znane nasze ewanielie w połowie 2go stulecia. Nad brzegami Eufratu i Antyochii, w Kartaginie i w puszczach Numidyi, w Lionie i w mieście wiecznem czytano i wykładano po wszystkich kościołach jednę i tę samą czterokształtną ewanielią, jak pisze Ireneusz. Ten niesłychanie ważny wynik, jak przekonali się czytelnicy, otrzymaliśmy przez zbadanie pomników historycznych z polowy a nawet i z końca II. stulecia. Zapytać, się tu godzi, czy są świadectwa jeszcze starsze? A jeżeli są, dlaczego nie daliśmy im pierwszeństwa przed temi, na których opiera się nasze
- ↑ Remains of a very ancient Recension of the four Gospels in Syriac, hitherto unknown in Europe. London 1858.
und der alt-kirchlichen Literatur. I Thl. Tatian's Diatessaron. Erlangen 1881. Zob. głównie str. 220 i nast.
