le plus de confiance[1]. Kto był w Palestynie, powié niewątpliwie jak Clarke, „że dokładność geograficzna ksiąg świętych przechodzi wszelkie oczekiwanie.“
Ewanielie mówią ciągle o miastach i zamkach, górach i rzekach, studniach i źródłach, pałacach i ulicach, a zawsze w zupełnej zgodzie z geografią i topografią Palestyny, jak wykazali Chateaubriand, Burckhard, Robinson, Sepp, de Saulcy, de Vogüé, Guérin i wielu innych.
Zbawiciel większą część życia swego przepędził w Galilei wyższej i niższej. Nauczał w Nazarecie, Kafarnaum, Naim, Kanie, Magdali, Tyberyadzie, Korozaim i Betsaidzie. Czasem przekracza wschodnią granicę prowincyi i zapuszcza się do Perei, czasem na wschód udaje się do Fenicji. Potem znowu pielgrzymuje ku południowi, zdążając przez Samaryę do Jerozolimy. Wszystkie te podróże, nieraz bardzo zawikłane, sprawdzono na mapie, a zawsze w najmniejszych szczegółach okazały się prawdziwiemi.
Według ewanielii n. p. Kafarnaum leży nad jeziorem Tyberyackicm, w granicach Zabulonu i Neftalim, w Galilei pogan[2]. Wszystko to jest w zgodzie z tem, co podaje Józef Flawiusz. Według ewanielii była w Kafarnaum komora celna, i to także prawda, bo wiemy ze Strabona, że miasto miało handel bardzo ożywiony, a z jego portu łodzie kupców fenickich i arabskich spuszczały się Jordanem ku południowi[3]. Była więc tam potrzebna straż cłowa.
Drugą komorę cłową z jej naczelnikiem Zacheuszem napotykamy w Jerycho[4]. Słynęło miasto to ze swoich balsamów i wonności, a poniżej miasta był i jest bród w Jordanie, którym przeprawiały się arabskie karawany. Komora cłowa w miejscowości z ożywionym ruchem handlowym była bardzo ważna i dużo miała dochodów, to też słusznie dodaje ewanielia, ze Zacheusz, naczelnik celników, był bogaty[5].
