domo przedmową poniekąd do jego ewanielii, a jeszcze przed Polikarpem znał ją Ignacy z Antyochii[1], słynny męczennik za Trajana. Można również wykazać, że najdawniejsi heretycy z upodobnieniem komentowali pisma Janowe. Walentynianie wyjęli z nich prawie całą terminologią swego systemu a Bazylides w swoich obszernych komentarzach do ewanielii wyłożył także czwartą, co nie ulega dzisiaj najmniejszej wątpliwości[2]. Bazylides zaś może pamiętał niejednego z apostołów, bo umarł w roku 130 syt sławy, kiedy żyło jeszcze wielu mężów „apostolskich“ tj. towarzyszy apostołów. Jego świadectwo, nierównie starsze od Justyna i Polikarpa, choć pochodzi od człowieka, zostającego poza Kościołem, jest niezmiernie cenne dla starożytności swojej. Cóż tedy racyonaliści na te świadectwa historyczne? Odwołują się do kilku ustępów z ewanielii, które według nich nie zgadzają się z naukami Jana. A gdy pytamy zkąd to znają oni prawdziwą teologię Jana, uciekają się do Apokalipsy. Przekonaliśmy się jednak, że mniemane różnice między Apokalipsą a czwartą ewanielią wcale nie istnieją, że przeciwnie, zachodzą tam liczne podobieństwa, świadczące, że oba pisma pochodzą od jednego autora. Wtedy oczywiście upada główny argument przeciw autentyczności ewanielii. Mógłbym tutaj zamknąć rozprawę o Janie i jego pismach, gdyby przed kilku laty Renan w dziele swojem „L'Eglise chrétienne“ nie był wystąpił z nową hypotezą o ewanielii czwartej.
Przypuszcza on, że w jakie dwadzieścia pięć lat po śmierci Jana apostoła, jeden z jego uczniów, może ów tajemniczy Jan Presbyter, popełnił oszustwo pobożne, une pieuse fraude, wydawszy pod nazwiskiem swego mistrza nową ewanielią, do której użył nietylko bogatej tradycyi efezyńskiej,
- ↑ Ignat. epist. ad Philadel. VII. 1, ad Magnes. VIII. 2, ad Ephes. XVII. 1 itd.
- ↑ Zob. kilkakrotnie już cytowane dziełko Tischendorfa: Wann wurden unsere Evangelien verfasst, oraz dwie niepospolite prace o tym przedmiocie, jednę niemiecką prof. Heinrici: Die valentinianische Gnosis und die heil. Schrift. Berlin 1871; drugą, wydaną zrazu po holendersku, potem ogłoszoną także po niemiecku przez Hofstede de Groot: Basilides am Ausgange des apost. Zeitalters itd. Leipzig 1868.
