Strona:Opis ziem zamieszkanych przez Polaków 1.djvu/115

nącemi leniwie w zabagnionych i płytkich łożyskach, długiemi smugami łąk niskich i zarośniętych bujnie moczarów i małemi a licznemi skrawkami lasów wśród pól rozległych i starannie uprawionych. Jest to część wielkiej doliny starych łożysk rzecznych, którą scharakteryzowaliśmy już ogólnikowo w uwagach wstępnych tego rozdziału. Wycinek z tej wielkiej całości, należący do ziem polskich w Prusach, można określić jako dolinę Warty i Noteci. Posiada on na trzech stronach granicę naturalną: na północy sięga do pojezierza Pomorskiego, na zachodzie do Odry, na południu do krawędzi wyżyny Szląskiej w okolicach Baryczy. Na wschodzie granicy naturalnej niema; istnieje tylko granica polityczna, ciągnąca się krętą, złamaną ku zachodowi linią, przez bagna Bachorzy i jezioro Gopło ku ujściu Prosny, a następnie nad Prosną aż do jej kolana, powyżej Bolesławia. Po za tę granicę pylityczną nizina Warty sięga jeszcze daleko w głąb Królestwa Polskiego, aż do ostatnich wylotów wyżyny małopolskiej, po prawej stronie Warty, i łączy się z niziną Pilicy. Tutaj zajmiemy się tylko tą jej częścią, która należy do ziem polskich w Prusach, a mianowicie do W. Ks. Poznańskiego. Obszar ten tworzy bardzo niskie płaskowzgórze, urozmaicone pasmami pagórków, ciągnących się głównie nad brzegami rzek i opadające zwolna zarówno z północy, jak i z południa ku środkowi, a w całości swej ze wschodu na zachód. Wzgórza północne, ciągnące się nad Notecią, stanowią niejako dalszy ciąg wzgórz pojezierza Pomorskiego, ostatnią krawędź skalistego podłoża, na którem ułożyły się osady diluwialne. Miejscami spotykamy tam jeszcze stosunkowo znaczne wyniosłości, w okolicach Chodzieża (po niem. Kolmar) 191 m., na północ od Kcyni (Exin) 162 i 136, pod Łabiszynem 152 m. Ta grupa wzgórz ciągnie się w kierunku południowo-wschodnim, ku Gnieznu i Trzemesznu. Pod Trzemesznem najwyższe wzgórze wznosi się 141, pod Gnieznem 127 m. nad poziom morza. Kąt północno-zachodni ma wzgórza niższe: pod Bydgoszczą 101, pod Inowrocławiem 109 m. Po za Gnieznem i Trzemesznem wzgórza zniżają się ku południowemu wschodowi: pod Witkowem mamy już tylko 113, pod Wrześnią 100, pod Miłosławiem 90 metrów. Ku Poznaniowi natomiast pasmo wyżyn zatrzymuje swą dotychczasową wysokość i przekracza Wartę. Najwyższe wzgórze na prawym brzegu Warty, w pobliżu