Strona:Opis ziem zamieszkanych przez Polaków 1.djvu/125

kiej obfitości. Z tych trzech kopalin wydobywają w wielkiej ilości tylko torf. Pokłady węgla brunatnego są dotąd zaniedbane prawie zupełnie z powodu blizkości Szląska, który dostarcza krajowi tanich a dobrych węgli kamiennych. Wydobywanie bursztynu nie opłaca się wcale.
 C. Wyżyna i zatoka Szląska. Po stronie południowej krainy wielkich dolin, których częścią jest dolina Warty i Noteci, ciągnie się z południowego wschodu ku północnemu zachodowi pasmo wzgórz, zwane Granicznem, w tem zrozumieniu, że stanowi ono południową, graniczną część wielkiej niziny. Składa się ono tak samo, jak pasmo Baltyckie, w części z piasków diluwialnych, gliny i gazów narzutowych, jest od niego na ogół wyższe, ale ponieważ spoczywa na wyższej podstawie, opada łagodniej na wszystkie strony i jest mniej rozdarte głębokiemi dolinami, nie nadaje ono krajowi tak górzystego charakteru, jaki posiadają pojezierza nadbaltyckie. Nie dotyka ono wszędzie do stoków gór skalistych, które zamykają z południa nizinę, lecz pozostawia miejscami pomiędzy sobą a niemi wązkie doliny, zwane „zatokami“. Są to: na wschodzie zatoka Podkarpacka (w dolinie Wisły i Sanu), w pośrodku zatoka Szląska (w dolinie Odry), na zachodzie zatoka Saska (w dolinie Elby).
 Do ziem, zamieszkanych przez Polaków w Prusach, należy tylko część wschodnia wyżyny i zatoki Szląskiej. Nie mogąc jednak rozrywać całości geograficznej, musimy przyjrzeć się bliżej całemu obszarowi i poświęcić także kilka uwag systemowi gór, które wprawdzie nie należą do tego obszaru, ale ograniczają go z południa i sięgają w głąb jego pojedyńczemi odnogami i szczytami. Góry te noszą wspólną nazwę „Sudetów“ i stanowią część północnego wału Czeskiego. Nie tworzą one jednak ani wraz z niemi, ani same w sobie, całości organicznej, lecz składają się z kilku łączących się ze sobą grup rozmaitego pochodzenia, budowy i składu geologicznego. Sięgają one od Nisy Łużyckiej na zachodzie, do Odry i Beczwy (na Morawach) na wschodzie. Część zachodnia jest najwyższa i nosi nazwę „Gór Olbrzymich“. Ciągną się one kilkoma, zrośniętemi ze sobą, pasmami od źródeł Nisy Łużyckiej do źródeł Bobru. Grupa zachodnia posiada własną nazwę „Grzebienia Izerskiego“ (Iserkamm). Najwyższy jej szczyt (Tafel-