W takich warunkach, wobec istnienia licznych stronnictw w parlamencie, mała grupa posłów polskich może niekiedy przechylić zwycięstwo na jedną lub drugą stronę i nabrać chwilowo wielkiego znaczenia politycznego, jak np. w początkach panowania ces. Wilhelma II, pod rządami Caprivi’ego. Natomiast w sejmie pruskim, w którym, dzięki plutokratycznemu systemowi wyborów, szlachta niemiecka i sprzymierzeni z nią przedstawiciele wielkiego przemysłu (narodowcy liberalni) stanowią zwartą większość, głosy posłów polskich wyjątkowo tylko mogą zaważyć na szali.
Zanim przystąpimy do szczegółów, dotyczących ludności W. Ks. Poznańskiego, jej stosunków narodowych i wyznaniowych, oraz warunków, wśród których żyje, pracuje i walczy, poświęcimy jeszcze kilka uwag wyglądowi zewnętrznemu tego kraju i wymienimy ważniejsze osady, jako środowiska ruchu społecznego, ekonomicznego czy politycznego. Odstępujemy od przyjętego szematu, według którego dane o ludności powinny poprzedzać opis siedzib ludzkich. Czynimy to zaś nie tylko dla tego, że osady są na ogół czynnikiem stałym w zmieniających się warunkach życia, tworami historyi i kultury odległej i bliższej przeszłości, naokoło których grupuje się życie, lecz i dlatego, aby czytelnik przy rozdziałach statystycznych nie gubił się wśród nazw miejscowości, których położenia i znaczenia jeszcze nie poznał.
∗ ∗
∗ |
