Strona:Opis ziem zamieszkanych przez Polaków 1.djvu/175

wyższych zakładów naukowych (seminaryum nauczycielskie, gimnazyum), teatr niemiecki. Wygląd miasta jest zupełnie nowoczesny, jakkolwiek nie zbywa mu na gmachach starych; ważniejsze ulice są szerokie, dobrze brukowane, na starem mieście wązkie, ale prawie zupełnie bez śladów dawniejszej przeszłości. Przez środek miasta przepływa wartka Brda (Brahe), przez którą prowadzi kilka mostów. Komunikacyę w mieście ułatwia tramwaj elektryczny.
 Poza Bydgoszczą, od Wisły aż hen ku zachodowi, ciągnie się kraj, różniący się znacznie od reszty W. Księstwa. Znajdujemy się na południowej krawędzi pojezierza Pomorskiego. Gliniaste pasma wzgórz, poprzedzielane głębokiemi dolinami, na których spodzie świecą się miejscami piękne jeziorka, oprawione w zielone ramy bujnych łąk, wyrastają z równiny; tu i owdzie spotykamy silnie sfałdowane smugi białych lotnych piasków. Na wschodzie i południu wyżyna opada stromo ku Wiśle, kanałowi Bydgoskiemu i błotnej nizinie Noteci, na zachodzie, ku prowincyi Brandenburskiej, rozsypuje się w piasek. Część zachodnia tego obszaru posiada własną nazwę historyczną „Krajny“. Obejmuje ona północną część powiatu wiejskiego Bydgoskiego i część Wyrzyskiego, a na północy sięga do Prus Zachodnich. W powiecie Bydgoskim wiejskim spotykamy trzy małe mieściny. Na południu, nad Wisłą, wśród piasków, Solec (Schulitz) z 4,330 mieszkańcami, miasteczko portowe, z wielkim handlem drzewnym, prawie zupełnie niemieckie i protestanckie; na wschodzie od Bydgoszczy, również nad Wisłą, Fordon, z 2,387 mieszkańcami (²/₃ Niemców protestantów); na północy, w pięknem położeniu, nad Brdą, Koronowo (po niem. Polnisch Krone, albo Krone an der Brahe), z 3,800 mieszkańcami (²/₃ katolików, cokolwiek mniej Polaków), pamiętne klęską Krzyżaków w r. 1410. W powiecie Wyrzyskim największem miastem jest Nakło (Nakel) nad Notecią, jedna z najstarszych osad W. Księstwa, niegdyś gród warowny, a bodaj i stolica jednego z książąt pomorskich. Posiada 7,782 mieszkańców (²/₃ Niemców, większa połowa protestantów), bardzo ożywiony handel i znaczny przemysł. Z reszty miast powiatu, żadne nie ma większego znaczenia. Oto ich nazwy: Wyrzysk (Wirsitz), z 2,094 m. (połowa Niemców protest.); Łobżenica (Lobsens), z 2,239 m. (połowa Niemców, mniejsza poło-