Strona:Opis ziem zamieszkanych przez Polaków 1.djvu/176

wa protest.); Mrocza (2,197 m., połowa Niemców protest.); Miasteczko (Friedheim, 1,023 m, ²/₃ Niemców protest.); Wysoka (Wissek, 1,067 m., ³/₅ katolików, Polaków). Powiat Chodzieski (Colmar) mniejszą tylko połową należy do pojezierza Pomorskiego. Wzgórza są tam (na północy) mniejsze, piasków więcej; za to po lewej stronie Noteci, naokoło miasta Chodzież, znajduje się grupa pagórków, wystających znacznie nad niziną. Z miast powiatu największe jest Piła (Schneidemühl) nad Głdą. Posiada ono 19,656 mieszkańców (prawie sami Niemcy, ¹/₃ katolików), znaczny handel i przemysł (wyprawianie skór, sukna). Tu urodził się w r. 1755 Stanisław Staszic (ryc. str. 142). Z miast innych powiatu żadne pod względem liczby mieszkańców, znaczenia handlowego i przemysłowego, z Piłą równać się nie może. Chodzież liczy 5,026 mieszk. (²/₅ katolików, znacznie mniej Polaków); Budzin 2,018 mieszkańców (większa połowa katolików Polaków); Margomin 1,756 m. (połowa katolików Polaków); Szamocin 1967 m. (przeważnie niemieckie, Polaków ¹/₄); wreszcie Ujście (Usch), pamiętne zdradą Hieronima Radziejowskiego r. 1455, przy ujściu Głdy do Noteci. Posiada mieszkańców 2,287, w tej liczbie ³/₄ katolików, ¹/₂ Polaków). W obu zachodnich powiatach obwodu reg. Bydgoskiego, Czarnkowskim i Wieleńskim, przeważają piaski i błota. Leżą one po obu stronach Noteci i tworzyły do r. 1887 jeden powiat: Czarnkowski. W dzisiejszym powiecie Czarnkowskim istnieją 2 miasta: Czarnków z 4,830 i Trzcianka (Schönlanke) z 5,429 mieszkańcami. W obu Niemcy posiadają znaczną przewagę. Powiat Wieleński (Filehne) posiada tylko jedno miasto: Wieleń, z 4,303 mieszk. I tu Polacy stanowią tylko nieznaczny procent ludności. Z innych miejscowości powiatu zasługuje na uwagę ważny węzeł kolejowy Krzyż (Kreuz), należący do czysto niemieckiej wielkiej gminy wiejskiej Łokacz (niem. Lukatz).
 Z tego obszaru nadnoteckiego, zniemczonego mniej lub więcej sztucznie już pod rządami Fryderyka II, przez tłumne osiedlanie kolonistów niemieckich, w części też przez niedbalstwo i nierząd szlachty polskiej, która nie potrafiła utrzymać w swych rękach ziemi odziedziczonej, powracamy znowu do okolicy, która zachowała lepiej swój charakter polski. Okolica ta, leżąca na wschód od powiatu Chodzieskiego, między Notecią i Wełną, posiada starą