nazwę: „Pałuki“ i sięga aż do Kujaw, z któremi styka się w pobliżu Pakości. Pod względem administracyjnym obszar ten nie tworzył od wieków odrębnej całości, lecz wchodził w skład rozmaitych okręgów. Obecnie stanowi on część powiatów: Wągrowieckiego, Żnińskiego, Szubińskiego i Mogilnickiego. Odznacza się on wielką obfitością małych i średnich jezior, powierzchnią dość silnie sfałdowaną, gruntem lekkim, przeważnie piasczystym, średnio urodzajnym. Powiat Wągrowiecki składa się z północno-zachodniej
części Pałuk i kilkomilowego obszaru po lewej stronie Wełny. Posiada 4 miasta: Wągrowiec z 5,362 mieszkańcami (niespełna 3/4 katolików Polaków), Skoki (Schokken) z 1,284 mieszk. (większa połowa katolików Polaków), Mieścisko z 1,136 mieszk. prawie sami Polacy katolicy) i Gołańcz z 1,093 mieszkańcami (przeszło 2/3 katolików Polaków). Wszystkie te miasteczka zachowały jeszcze w znacznej części swój stary wygląd. Wągrowiec posiada kilka pięknych gmachów starożytnych, jak kościół katolicki (ryc. str. 142)
