Księstwa, inne dotykają tylko jego krańców północnych (Wisła — kanał Bydgoski — Noteć — Warta — Odra i tor kolejowy, towarzyszący tej drodze wodnej). Wielkiemu Księstwu pozostała tylko jedna arterya komunikacyjna, łącząca je bezpośrednio ze wschodem, ale bardzo podrzędna, bo pozbawiona wszelkich związków z drogami, sięgającemi dalej na wschód — Warta. Wobec tego, o większym rozwoju handlowym mowy być nie mogło, a zupełny zastój handlowy hamował przedsiebierczość przemysłową, zwłaszsza, że w samym kraju do wytworzenia przemysłu na wielką skalę niema żadnej podniety. To też widzimy, że nietylko ludność polska, ale także przemyślniejsi od niej żydzi i popierani przez władze Niemcy w W. Księstwie nie zdobyli się na żaden większy wysiłek w kierunku przemysłowym. Tłumny odpływ żydów i dość znaczny Niemców poznańskich do dzielnic środkowych i zachodnich państwa jest najlepszą ilustracyą tych stosunków. Temi stosunkami tłómaczy się, że mimo zasadniczej zmiany warunków ekonomicznych i społecznych, W. Księstwo Poznańskie pozostało dotąd krajem przeważnie rolniczym, a o ile posiada przemysł wielki i kwitnący, to tylko przemysł związany ściśle z rolnictwem.
∗ ∗
∗ |
Wielkie Ks. Poznańskie ma 2,895,770[1] hektarów obszaru. Z tej ogólnej sumy, miasta zajmują 143,834, gminy wiejskie 1,132,960, a okręgi dworskie 1,616,042 ha. Jak już zaznaczono, W. Księstwo posiada glebę stosunkowo dobrą; nieużytków jest niewiele, obszary zalesione, przeważnie piasczyste, zajmują niespełna czwartą, niskie łąki niespełna dziesiątą część kraju. Stosunek roli ornej do łąk i lasów jest następujący:
| W obw. reg. Poznańskim |
W obw. reg. Bydgoskim |
W W. Ks. Poznańskiem | |
| hektarów | |||
| Ogółem ..... | 1,750,889 | 1,144,881 | 2,895,770 |
| Roli ornej .... | 1,088,797 | 672,042 | 1,760,839 |
| Łąk ...... | 138,759 | 98,927 | 237,686 |
| Lasów ..... | 356,664 | 236,296 | 592,940 |
- ↑ Według „Handbuch der Grundbesitzes im Deutschen Reiche. VII Prowinz Posen.“ Berlin, 1902.
