mimo usiłowań komisyi kolonizacyjnej, zwiększała się mała polska posiadłość ziemska. Zresztą mamy dowód na to, że w ciągu kilkunastu lat ostatnich liczba małych i średnich gospodarstw polskich wzrastała daleko szybciej, niż niemieckich. Według statystyki, przytoczonej na str. 217, liczba włości małych, od 1—50 hektarów, wzrosła w W. Księstwie Poznańskiem od r. 1882—1895 o 12,064, a obszar tej własności o 75,600 ha. W tym czasie zaś komisya kolonizacyjna utworzyła gospodarstw wiejskich około 1,780[1], z których tylko część sprzedano kolonistom niemieckim. Komisya rentowa w Bydgoszczy zaś utworzyła w Poznańskiem i Prusach Zachodnich do r. 1895-go włości rentowych 4,952, w tej liczbie 1,719 polskich, a 3,233 niemieckich. Ile ich było w Poznańskiem, nie wiemy dokładnie, w każdym razie większa część, około 2,000 niemieckich. Ogółem więc powstało od r. 1886-go w Księstwie, za staraniem i przy pomocy władz rządowych 1,780 + 2,000, = conajwyżej 3,800 gospodarstw niemieckich. Ponieważ komisya kolonizacyjna używała bezskutecznie wszelkich sposobów, aby przyciągnąć więcej osadników niemieckich, ofiarując im warunki bardzo korzystne, więc można przypuszczać, że pomiędzy r. 1886 a 1895, poza wyliczonymi, nie wielu już Niemców w Księstwie nabyło grunt własny. Może tylko jeszcze chodzić o to, ilu okupiło się przed r. 1886. Nie mamy powodu przypuszczać, że było ich więcej, niż Polaków; prawdopodobnie nawet było ich mniej. Jeżeli podzielimy ogólną sumę nowych gospodarstw (12,064) przez liczbę lat (13), to przypadnie na 1 rok 928, a na 4 lata (1882—6) 3,712 gospodarstw. Ogólny rachunek więc przedstawia się tak:
| Liczba | gospodarstw | zwiększyła | się | od | r. 1882—1895 o | 12,064 |
| „ | „ | „ | „ | „ | 1882—1886 o | — 3,712 |
| „ | „ | „ | „ | „ | 1886—1895 o | 8,352 |
| Niemieckich utworzono w tym czasie | co najwyżej .. | 3,800 | ||||
| Polskich powstało zatem od r. 1886—1895 około .. | 4,552 | |||||
I to obliczenie więc, przeprowadzone jaknajkorzystniej dla Niemców, doprowadziło do wniosku, że liczba nowych gospo-
- ↑ W sprawozdaniu z lat 1894 i 1895 wyliczono tylko ogólną liczbę osad, bez wyszczególnienia, ile ich było w Poznańskiem i Prusach. Dlatego zupełnie dokładnej cyfry podać nie możemy. W obliczeniu naszem doliczyliśmy z tych lat większą część osad do Poznańskiego.
