Strona:Opis ziem zamieszkanych przez Polaków 1.djvu/247

mi znaczne ożywienie się licznych gałęzi przemysłu, a zwłaszcza rzemiosł. Z drugiej zaś strony powstała wielka liczba zakładów przemysłowych, związanych bezpośrednio z rolnictwem, przerabiających produkty ziemi z bliższej okolicy lub też przeznaczonych do zaspakajania potrzeb nowych, wytworzonych przez gospodarstwo intensywne rolne. Z pierwszych najważniejszemi są: cukrownie, gorzelnie, browary, krochmalnie, zakłady mleczarskie i fabryki cykoryi; z drugich: fabryki maszyn rolniczych, gorzelniczych i t. p., fabryki nawozów sztucznych, cegielnie i przedsiebierstwa drenarskie.
 Pod względem gorzelnictwa W. Ks. Poznańskie zajmuje pierwsze, pod względem cukrownictwa jedno z ważniejszych miejsc między prowincyami państwa pruskiego. Cukrowni było w Księstwie w r. 1900-ym ogółem 20, a mianowicie: na Kujawach 6 (Kruświca, Pakość, Amsee, Tuczno, Szymborze i Wierzchosławice), na Krajnie 2 (Rudka i Nieżychowo), w innych częściach obw. reg. Bydgoskiego 2 (Gniezno i Żnin), w obw. reg. Poznańskim 10 (Września, Jarocin, Środa, Zduny, Gostyń, Górka, Wschowa, Kościan, Opalenica i Szamotuły). Z akcyi Niemcy posiadają znaczną większość. Udział polski określić trudno. Prawdopodobnie nie wynosi on więcej, niż ¹/₄ sumy ogólnej. Gorzelni istniało w Księstwie w r. 1900 ogółem 485. Z liczby tej okrągło czwarta część znajduje się w rękach polskich. Daleko już mniejsze od cukrowni i gorzelni, ale bądź co bądź niepoślednie miejsce zajmują browary, krochmalnie i zakłady mleczarskie. Liczba browarów zmniejszyła się cokolwiek. Jest ich ogółem 150. Wielką sławą cieszy się piwo grodziskie, wyrabiane w 4 browarach w maleńkiej mieścinie Grodzisku (ryc. str. 220). Z browarów tych tylko jeden jest własnością polskiej spółki akcyjnej. Wogóle z 58 większych browarów, wyliczonych w ostatniem wydaniu dzieła „Handbuch des Grundbesitzes“, w rękach polskich znajduje się 11. Jak rozdziela się między narodowości reszta browarów w Księstwie, określić nie umiemy. Zestawienia ogólne urzędowe nie podają bowiem nazwiska właścicieli. Zakładów mleczarskich, połączonych z fabrykami sera, było w Poznańskiem w r. 1900 — 126. Są to, z nielicznemi wyjątkami, podobnie jak cukrownie, przedsiebiorstwa akcyjne, z których obligacyi większą część posiadają Niemcy. To samo