i potem do granicy austryackiej w Morawskiej Ostrawie odgranicza terytoryum polskie od niemieckiego. Pierwsze, podług Böckh'a, zajmuje 175 mil. kw. i 2.795 osad.
3) Na Mazurach ciągnie się ludność polska pasem równoległym do granicy Królestwa, na południe linii od Olecka aż do Lubawy; pas ten ma szerokości 8—10 mil.
Wogóle, podług Böckh'a, ludność polska przeważa na terytoryum 923 mil kw. z 11.488 osadami.
Traktaty z r. 1772, 1793, 1795 przyłączyły do Rosyi Litwę, Białoruś i Małoruś, stanowiące dzisiaj 9 gubernii kraju Zachodniego, który wraz z obwodem Białostockim, przyłączonym w r. 1807. przedstawia powierzchnię 468.543 km.2 (8.504 mil kw.) i z górą 20.000.000 ludności. Traktat wiedeński (1815) przyłączył do Rosyi jeszcze większą część b. Księstwa Warszawskiego, która dzisiaj stanowi 10 gubernii Królestwa Polskiego o powierzchni 126.945 km.2 (2.305 mil kw.) i 9½ milionach ludności. Oba te kompleksy terytoryalne rozpatrzymy oddzielnie.
Dane statystyczne, dotyczące obchodzącej nas kwestyi, są tutaj bardzo niepewne. Obrachunek nie może być przeprowadzony z cyfr bezpośrednich, bo ich dotychczas niema: rezultatów spisu jednodniowego z r. 1897 nie ogłoszono jeszcze w działach, uwzględniających narodowości. Oczywiście, te obliczenia pośrednie nie mogą zawierać zbyt wielkich błędów, w każdym jednak razie muszą być traktowane jako niezupełnie ścisłe.
P. Straszewicz oparł się na urzędowej statystyce ludności z r. 1892, sporządzonej przez warszawski Komitet Statystyczny. Jest tam podział mieszkańców na wyznania na zasadzie ksiąg ludności. Wyznanie nie może stanowić, jak to pisaliśmy już we wstępie, w ostatniej instancyi o narodowości, przeto oparcie to nie jest zupełnie pewne. Bądź co bądź atoli, nie mając innej drogi, musimy go użyć.
