Obszar, zamieszkany przez ludność polską w pasie nadbaltyckim, należy do trzech prowincyi państwa pruskiego: do Pomeranii, Prus Zachodnich i Wschodnich. Stosunki administracyjne tych prowincyi nie różnią się zasadniczo od poznańskich, które scharakteryzowaliśmy już na str. 129—145. Obok władzy centralistycznej w prowincyach, obwodach regencyjnych i powiatach, istnieje ustrój samorządny w prowincyach, powiatach i gminach, a zgodne współdziałanie tych dwu systemów jest zapewnione przez połączenie władzy centralistycznej i autonomicznej w rękach landratów i prezesów naczelnych. Niezależnie od ogólnej jednolitości ustroju administracyjnego w Prusach, W. Ks. Poznańskie zajmuje jednak stanowisko pod pewnym względem odrębne, posiada samorząd znacznie ograniczony w obrębie powiatów i gmin wiejskich. Stwierdziliśmy już, że przyczyną tego są względy germanizacyjne. Względy te odgrywają wprawdzie bardzo ważną rolę także w Prusach Zachodnich i Wschodnich (w Pomeranii żywioł polski uchodzi już za wytępiony, a w każdym razie jest tak słaby, że rząd nie uznaje tam potrzeby stosowania środków germanizacyjnych), ale stosunki ekonomiczne i narodowościowe są tam inne, niż w Poznańskiem, i dlatego rząd przy reformie administracyjnej uznał, że można, bez niebezpieczeństwa dla niemczyzny, zrównać te dzielnice zupełnie z innemi prowincyami państwa. Ustrój autonomiczny w Prusach opiera się na zasadzie klasowej i plutokratycznej. Największe prawa posiadają stan rycerski i osoby zamożne, płacące największe podatki. W Poznańskiem, w stanie rycerskim w czasie uregulowania stosunków administracyjnych, posiadała przewagę szlachta polska, która i dziś jeszcze odgrywa tam rolę dość znaczną i wywiera niemałe wpływy, i ziemianie polscy byli też stanem naj-
