Strona:Opis ziem zamieszkanych przez Polaków 1.djvu/325

miasto, za czasów Rzeczypospolitej główny port polski, jeszcze dawniej stolica książąt pomorskich, Gdańsk. Zajęte już w początkach wieku XIV przez Krzyżaków, związane stosunkami handlowymi z Hansą niemiecką, sprotestantyzowane bardzo wcześnie, miasto to nie miało właściwie nigdy charakteru polskiego. Od czasów krzyżackich rządziło w nim bogate kupiectwo niemieckie, które później, strzegąc zazdrośnie praw odrębnych miasta, stawiało często energiczny opór władzom polskim. Żywioł polski był tam jednak dawniej bardzo silny, pod względem liczebnym niewątpliwie silniejszy od niemieckiego, co i dziś jeszcze można zauważyć po setkach szyldów kupieckich z nazwiskami, zdradzającemi, mimo wykrętnej pisowni niemieckiej, bardzo wyraźnie swoje pochodzenie polskie. Osób z nazwiskami polskiemi są w Gdańsku jeszcze dziesiątki tysięcy, ale przyznających się do narodowości polskiej niewiele ponad trzy tysiące, na ogólną liczbę 140,539 mieszkańców.
 Pod względem swego wyglądu zewnętrznego, Gdańsk jest jednem z najoryginalniejszych i najwięcej zajmujących miast w północnej połowie Europy. Niemcy, którzy mają szczególne upodobanie do nazw bombastycznych, nazywają to miasto „Wenecyą północy“. Nazwa ta nie odpowiada jednak wcale charakterowi miasta. Nie przypomina ono Wenecyi ani obfitością ulic wodnych, ani też swą architekturą. Jest to miasto lądowe, otoczone tylko podwójną bardzo szeroką fosą forteczną i przecięte dwoma ramionami Motławy oraz niewielką liczbą kanałów. Ulice nadrzeczne mają charakter wybitnie północny, zwłaszcza najsławniejsza z nich, t. zw. „Długi Most“ (Lange Brücke), ciągnąca się nad lewym brzegiem zachodniego ramienia Motławy. Takie ulice spotykamy tylko w miastach portowych nadbaltyckich, w Lubece, lub Królewcu. Są to bardzo wązkie bulwarki nad rzeką, a charakter nadaje im oczywiście architektura domów. Jest to zaś architektura wcale nie wenecka, ani wogóle nie włoska, lecz przeważnie gotyk z odcieniem, właściwym obszarowi baltycko-nadwiślańskiemu. Tem też Gdańsk różni się zasadniczo od podobnej na pierwszy rzut oka Lubeki i innych miast portowych nad zachodnią częścią wybrzeża baltyckiego. Ten gotyk baltycko-nadwiślański spotykamy w pojedyńczych okazach w całem dorzeczu Wisły, a zwłaszcza w obu prowincyach pruskich. Gdańsk różni się od innych miast tego