Strona:Opis ziem zamieszkanych przez Polaków 1.djvu/328

protestancki, wspaniały gotyk z niedokończoną wieżą, z przepysznie sklepioną nawą główną, licznemi pamiątkami historycznemi i arcydziełami sztuki, z których najwięcej znany jest tryptyk, wyobrażający sąd ostateczny, dzieło Memlinga, z połowy wieku XV. Budowę tego kościoła rozpoczął w. mistrz krzyżacki, Ludwik König von Waitz na miejscu kaplicy, zbudowanej przez książąt pomorskich, w r. 1343. Ukończono ją w r. 1502. Starszy znacznie, i prawdopodobnie najstarszy z wszystkich gmachów gdańskich, jest kościół Ś-tej Katarzyny, obecnie również protestancki, wystawiony podobno przez księcia Sambora w r. 1186. Z niewiele późniejszych czasów, bo z r. 1227, pochodzą szczyt i ośmiokątna wieża największego i najpiękniejszego z kościołów katolickich pod wezwaniem Ś-tego Mikołaja. Główny gmach kościoła jest znacznie późniejszy. Do najstarszych kościołów należy też katolicki pod wezwaniem Ś-tego Wojciecha, na przedmieściu tejże nazwy, pochodzący z wieku XIII. Z gmachów świeckich publicznych wymienimy wspaniały ratusz gotycki z r. 1311, z wysmukłą, wysoką wieżą renesansową, dobudowaną w r. 1560. W pobliżu, na tejże ulicy, zwanej „Długim Rynkiem“, znajduje się najklasyczniejszy gotyk gdański, t. zw. „Dwór Artusa“ (Artushof), niegdyś miejsce zebrań patrycyatu gdańskiego, obecnie giełda (ryc. str. 289). Gmach ten składa się z jednej wielkiej, bardzo wysokiej sali, z przepysznem sklepieniem, spoczywającem na 4 wysmukłych kolumnach granitowych. Zbudowano go w początkach wieku XVI. Wreszcie wspomnimy o pięknych starożytnych bramach miejskich, z których najokazalsza, zwana „Wysoką“, uległa niestety w części przebudowaniu, o odwiecznej windzie nad Motławą, zbrojowni barokowej z r. 1605 i starożytnym olbrzymim młynie nad Radunią, pochodzącym z r. 1349.
 Gdańsk leży na ostatnim skraju północnym niziny nadwiślańskiej. Tuż za nim rozpoczyna się milowy pas piasków, który towarzyszy brzegom morskim. Za port morski służy miastu mała osada przy samem ujściu martwego ramienia Wisły gdańskiej: Nowy Port (Neufahrwasser) z wielką latarnią morską na końcu szerokiej tamy kamiennej, sięgającej daleko w morze. Jest to osada stosunkowo nowa, założona w początkach wieku XVII. Po stro-