Strona:Opis ziem zamieszkanych przez Polaków 1.djvu/339

miała w r. 1900-ym 4,452, Nowe Miasto (Neumark) 3,142, Kurzętnik (Kauernik) 844 mieszkańców.
 Zwracając się z ziemi Chełmińskiej, Michałowskiej i Lubawskiej ku północy, wstępujemy na obszar prawie czysto niemiecki. Wypełnia on część wspomnianego już powiatu Grudziądzkiego, część Kwidzyńskiego i cały Suski. Dopiero poza Liwną, między tą rzeczką a Nogatem, w powiecie Sztumskim, spotykamy się znowu ze zwartą ludnością polską. Cały ten obszar, od Osy i Drwęcy do Nogatu, jest lekko sfałdowanem płaskowzgórzem, opadającem łagodnie ku północnemu zachodowi. Powiaty Suski i Kwidzyński przepływa rzeczka Liwna. Suski posiada 5 miasteczek: Susz (Rosenberg z 3,102, Iławę (Deutsch Eylau) z 8,073, Biskupiec (Boschofswerder) z 2,058, Prabuty (Riesenburg) z 4,761 i Kisielice (Freistadt) z 2,422 mieszkańcami. Nie większe są miasta powiatu Kwidzyńskiego. Stolica obwodu regencyjnego, Kwidzyn (Marienwerder), posiada tylko 9,686 mieszkańców. Na zewnątrz, z daleka, mieścina ta wygląda bardzo okazale, dzięki licznym budowlom z czasów krzyżackich, i wielkim gmachom nowym, mieszczącym w sobie urzędy regencyjne. Z gmachów starych zasługuje na szczególną wzmiankę piękny kościół gotycki z pierwszych czasów krzyżackich, z trzema wieżami i krużgankami na skarpach południowych, które niegdyś służyły do ustawiania armat. Jest to, po kościele N. P. Maryi w Gdańsku, największa i jedna z najokazalszych świątyń w Prusach Zachodnich. Powiat Kwidzyński sięga poza Wisłę kilkunastomilowym obszarem, położonym po obu stronach Wierzycy. U ujścia tej rzeki leży prastara twierdza książąt pomorskich, później jedna z silnych warowni krzyżackich: Gniew (Mewe), obecnie miasteczko, liczące 4,106 mieszkańców. Pozostały tam jeszcze liczne ślady dawnych czasów, między innemi wspaniały zamek krzyżacki i część zameczka, wystawionego przez Jana Sobieskiego, który za lat młodych był starostą gniewskim. Obszar ten ma, w przeciwieństwie do części powiatu Kwidzyńskiego po prawej stronie Wisły, ludność przeważnie polską, która tu zamieszkuje w zwartej masie pas nadrzeczny, od Nowego w pow. Świeckim, aż po Tczew. Gdzieindziej Niemcy prawie wszędzie, jak już zaznaczono, odparli Polaków od Wisły. Trzecie miasteczko tego powiatu, Gardeja (Garnsee), na drodze z Kwi-