Strona:Opis ziem zamieszkanych przez Polaków 1.djvu/378

narodowym jednak Kaszubi uważają się zupełnie za Polaków; zamieszkane przez nich powiaty są najsilniejszemi warowniami polskości w Prusach Zachodnich po lewej stronie Wisły, a i w czasach dawniejszych żadnych przeciwieństw narodowych nie było — przynajmniej od upadku księstwa wschodniego pomorskiego. W czasach obecnych też zacierają się, w miarę szerzenia się oświaty, resztki różnic językowych; językiem piśmiennym Kaszubów jest polski, a także w potocznym formy polskie zastępują coraz częściej kaszubskie, zwłaszcza w powiatach południowych.
 Nie możemy pozwolić sobie tu na dokładniejsze scharakteryzowania gwary ludowej kaszubskiej i jej odcieni, jak i gwary mazurskiej, lecz musimy odesłać czytelników do prac specyalnych, jak: Fankidejskiego (Słownik geograficzny), Nadmorskiego, Ramułta, Kętrzyńskiego i t. d. Tam też znajdą bliższe szczegóły, dotyczące charakteru, sposobu życia, zwyczajów i podań Kaszubów i Mazurów i przekonają się, że głębokich różnic między nimi a innymi Polakami pod żadnym względem niema. Od siebie dodamy tylko jeszcze, że wszelkie próby obliczenia, ilu właściwie Mazurów i Kaszubów mieszka w pruskim pasie nadbaltyckim, były nadaremne. Każdy ze statystyków umiał wprawdzie podać dość ściśle określoną liczbę Kaszubów, — Mazurami zajmowano się dotąd niewiele — ale każdy dochodzi w swoich obliczeniach do innego rezultatu. Pochodzi to poprostu stąd, że w rzeczywistości niepodobna dziś już pociągnąć dokładniejszej granicy między Kaszubami i Polakami i stwierdzić, do której grupy pojedyńcze osoby należą. Najwięcej Kaszubów wyliczył Stefan Ramułt, a mianowicie 155,000 w Prusach Zachodnich, 15,000 w prowincyi Pomerańskiej, a 72,000 na wychodźtwie w Niemczech i Ameryce. Ogółem około 242,000 w r. 1890. Cyfra ta wydaje się Stefanowi Komornickiemu za wysoka, autor ten nie wdaje się jednak we własne obliczenia. Ks. F. Fankidejski wyliczył na rok 1867-y tylko 120,000 Kaszubów. A statystyka urzędowa? Z tej najmniej jeszcze można się dowiedzieć, bo cyfry jej zmieniają się radykalnie przy każdym spisie ludności. Tak np. w 1890 naliczono urzędownie w obwodzie regencyjnym Gdańskim 50,787, a w Kwidzyńskim 2,011 Kaszubów. Dziesięć lat później zaś było ich, według tegoż źródła,