Strona:Opis ziem zamieszkanych przez Polaków 1.djvu/379

w obwodzie Gdańskim 88,685, w Kwidzyńskim 10,492, ogółem więc liczba ich wzrosła z 52,798 na 99,357, czyli o 88%, co oczywiście jest zupełnie niemożliwe. Taką samą ścisłością odznaczają się zresztą i obliczenia, dotyczące „Mazurów“, których liczba w obwodzie Gąbińskim wzrosła rzekomo od r. 1890 do 1900 z 66,491 do 75,531, a w obwodzie Królewieckim z 33,635 do 55,335, gdy równocześnie zmalała w obu obwodach ogromnie liczba „Polaków“. Dążenie do zmniejszania ludności polskiej na korzyść Kaszubów i Mazurów jest w statystyce urzędowej zbyt widoczne, aby można przypisywać jej jakiekolwiek znaczenie. Musimy więc zadowolić się stwierdzeniem, że z ludu polskiego w Prusach Wschodnich, którego siedziby określiliśmy wyżej, ogromna większość używa narzecza, zwanego mazurskiem; z Polaków zachodniopruskich zaś mniej więcej czwarta część mówi gwarą kaszubską. Jest ona najwięcej rozpowszechniona w powiatach północno-zachodnich, a mianowicie: Puckim, Kartuskim, Gdańskim nizinnym i Wejherowskim, mniej już w Kościerzyńskim, Chojnickim, Człuchowskim, Tczewskim i Tucholskim.
 W otwartem ku północnemu wschodowi półkolu, zamieszkanem przez ludność polską w pruskim pasie nadbaltyckim, Kaszubi i Mazurzy stanowią ogniwa zewnętrzne. W pośrodku mieszkają Polacy, którzy nigdy nie utracili związków i poczucia jedności z resztą narodu; ale i ten żywioł nie jest jednolity. Po prawej stronie Wisły, w powiatach Toruńskim, Chełmińskim, Wąbrzeskim, Brodnickim i Lubawskim, Polacy są tubylcami, zamieszkują te ziemie od zarania dziejów. Po lewej stronie Wisły ludność powiatów południowych: Świeckiego, Złotowskiego i Wałeckiego, z których dwa ostatnie należały niegdyś do Wielkopolski, siedzi od wielu wieków na ziemi niegdyś pomorskiej. Polacy w innych powiatach to żywioł napływowy z różnych czasów i z rozmaitych części b. Rzeczypospolitej. Zdaje się, że do tej grupy należą także Polacy w powiatach pomerańskich: Bytowskim i Lęborskim. Tubylcami bowiem być nie mogą, a z Kaszubów zdają się nie pochodzić. Pomimo różnicy pochodzenia, wszystek ten lud, nie wyłączając Kaszubów i Mazurów, przedstawia się pod względem charakteru, temperamentu i pozorów zewnętrznych,