Strona:Opis ziem zamieszkanych przez Polaków 1.djvu/411

obecnie przywiązany fanatycznie do swojej wiary; zachował jednak z czasów przedreformacyjnych wiele tradycyi i zwyczajów katolickich, między innemi cześć dla N. P. Maryi, i w święta Matki Boskiej napełnia w niektórych okolicach tłumnie sąsiednie kościoły katolickie. Aby uczynić zadość pragnieniom i tradycyjnym zwyczajom religijnym tego ludu i powstrzymać go od powrócenia do katolicyzmu, pastorowie miejscami robią mu ustępstwa, zaprowadzając nabożeństwa według wzorów katolickich, jak np. wieczorne, zastępujące nieszpory i t. d.
 Obie dyecezye katolickie w swej postaci teraźniejszej są nowotworami. Ciężkie burze polityczne, które przechodziły ziemie Pruska i Pomorska, odbiły się bardzo silnie na ich stosunkach kościelnych. Obszar nadbaltycki, zamieszkany obecnie częściowo przez ludność polską, podlegał niegdyś jurysdykcyi pięciu biskupów katolickich. Po lewej stronie Wisły istniał archidyakonat pomorski, jako oddzielna prowincya dyecezyi Kujawskiej; obszar po prawej stronie podzielił legat papieski, Wilhelm z Modeny, w r. 1248 na 4 dyecezye: Chełmińską, Pomezańską, Warmińską i Sambijską. Chełmińska obejmowała ziemię Chełmińską wraz z Michałowską i Lubawską. Między nią, Wisłą i Nogatem leżała dyecezya Pomezańska, obejmowała więc północno-wschodni kąt Prus Zachodnich i północno-zachodni Prus Wschodnich, nadto zaś teraźniejsze powiaty Ostródzki i Nidborski. Na wschodzie stykała się z nią dyecezya Warmińska, sięgająca do Pregoły, Węgorapy, jeziora Mamry i „aż do ziemi Litwinów”. Dyecezya czwarta, Sambijska, obejmowała resztę, t. j. północno-wschodnią część teraźniejszej prowincyi wschodnio-pruskiej. Każdą z tych dyecezyi znowu podzielono na 3 części, z których dwie podlegały bezpośrednio władzy Krzyżaków, a trzecia była własnością biskupów. Części biskupie były wyjęte z pod jurysdykcyi Krzyżaków i stanowiły księstewka samodzielne, obowiązane tylko do stawienia niewielkiego oddziału wojska w razie wojny. Z księstewek tych najwięcej znane i interesujące nas najwięcej było Księstwo Warmińskie. Było to jedyne z wymienionych czterech, które utrzymało się przez kilka wieków, do końca stulecia XIX. Biskup chełmiński utracił prawa księcia udzielnego po przyłączeniu swej dyecezyi do Rptey Polskiej. Dyecezya Pomezańska została w tymże czasie