Strona:Opis ziem zamieszkanych przez Polaków 1.djvu/426

 Gimnazyów i t. p. zakładów średnich Prusy Zachodnie posiadają 28, a mianowicie: trzynaście gimnazyów klasycznych (katolickie w Chełmnie, Chojnicach, Wałczu i Wejherowie; protestanckie w Gdańsku (2), w Elblągu, Grudziądzu, Malborku, Kwidzynie i Toruniu; mieszane w Starogardzie i Brodnicy), 4 gimnazya realne (w Gdańsku (2), Elblągu i Chełmnie), 6 progimnazyów klasycznych (w Peplinie, Kościerzynie, Frylądzie, Lubawie, Nowem Mieście i Szczecinie) i 5 progimnazyów realnych (w Tczewie, Toruniu, Jankowie, Prabutach i Chełmnie). W Prusach Wschodnich istnieje szkół średnich ogółem również 28, gimnazyów klasycznych 16, realnych 3, progimnazyów klasycznych 1, realnych 1, nadto 1 wyższa szkoła realna, 2 zwykłe realne i 4 wyższe dla chłopców, zwane krótko „średniemi“. W interesujących nas częściach prowincyi wschodnio-pruskiej, a mianowicie na Warmii i Mazowszu, znajdujemy gimnazya: w Olsztynie, Bartoszycach, Brunsberdze, Olsztynku, Ełku, Rastemborku i Reszlu. Średnie szkoły żeńskie istnieją prawie w każdem mieście. Plan i system nauk w gimnazyach i t. p. szkołach średnich jest ten sam, co w W. Ks. Poznańskiem. Językiem wykładowym jest wyłącznie niemiecki. W kilku gimnazyach, do których uczęszczają przeważnie Polacy, jak w Chełmnie, Starogardzie i Brodnicy, a także w Brunsberdze na Warmii niemieckiej, udzielano także nauki języka i literatury polskiej. Obecnie jednak, w związku z systemem germanizacyjnym, naukę tę ograniczono, a w niektórych gimnazyach zniesiono zupełnie „dla braku nauczycieli polskich“, a bogate w niektórych miastach biblioteki gimnazyalne polskie zamknięto, tak, że uczniowie z nich korzystać nie mogą.
 W szkołach ludowych, których każda z prowincyi pruskich posiada około 2,000, język polski nie jest przedmiotem nauki i używanie jego jest stanowczo zakazane, co jednak w praktyce, zwłaszca wobec dzieci małych, nie umiejących jeszcze wcale po niemiecku, oczywiście nie zawsze daje się przeprowadzić. Stosunki szkolne w Prusach Zachodnich o tyle zresztą różnią się od poznańskich, że tam także nauka religii odbywa się w języku niemieckim, gdy w Poznańskiem, skutkiem protestów polskich, popartych energicznie przez centrum katolickie, zachowano jeszcze język polski. Dopóki wśród nauczycieli szkół początkowych znajdowała się