Strona:Opis ziem zamieszkanych przez Polaków 1.djvu/435

jąc systematycznie ubogim robotnikom i niezamożnym włościanom mazurskim butnych właścicieli ziemskich — „majątkarzy“ niemieckich, rządzących krajem i popieranym przez władze. Rozwinął też dość ożywioną agitacyę i obudził w szczupłem co prawda gronie czytelników pisma ruch dość ożywiony. Nie była to jednak osobistość, która mogłaby budzić zaufanie szerszych kół ludu, ani osób, popierających pismo. Po jego przymusowem usunięciu kierowali „Gazetą Ludową“ Neuhaus-Nowodworski i Bahrke młodszy, brat pierwszego redaktora. Żaden z nich jednak nie podołał swemu zadaniu. Pod ich nieudolną redakcyą pożyteczne pisemko upadało coraz więcej i nareszcie, po przeniesieniu z Ełku do Szczytna, upadło zupełnie w r. 1902. Odtąd jedynem pismem, przeznaczonem dla Mazurów, jest germanizacyjny „Pruski Przyjaciel Ludu“. Garstka uświadomionych Mazurów po utracie swego organu nie daje znaku życia; niewątpliwie też wielu z nich zniechęciło się zupełnie, zarówno niepowodzeniem, jak i sposobem występowania ludzi, którzy mieli służyć im za przywódców i nauczycieli. Założenie nowego pisma polskiego, któreby powstrzymało skutecznie germanizacyę, podniosło poziom umysłowy, przyczyniło się do podniesienia dobrobytu i uświadomienia Mazurów pruskich, do tej pory (grudzień, r. 1903) pozostaje w sferze życzeń i projektów.
 Drugim, bardzo ważnym czynnikiem w rozwoju ludności polskiej Prusach, jak już zaznaczono w pierwszej części tej pracy, są stowarzyszenia. Na Mazowszu instytucyi takich polskich niema wcale. Istnieją tam tylko stowarzyszenia niemieckie, do których jednak Mazurzy zazwyczaj nie należą, i stowarzyszenia „wojackie“ (wysłużonych żołnierzy), które posiadają organizacyę wojskową i kierunek narodowo-niemiecki i są dla Mazurów, należących do nich w bardzo wielkiej liczbie, środkiem germanizacyjnym. Na Warmii polskiej stowarzyszenia polskie rozwinęły się w latach ostatnich, głównie za staraniem redaktora „Gazety Olsztyńskiej“, Pieniężnego, i kilku księży, ale liczba ich jest jeszcze bardzo mała. Charakter ich jest przeważnie religijny. Natomiast w Prusach Zachodnich stowarzyszenia najróżniejsze, towarzyskie, zawodowe, śpiewackie, gimnastyczne, robotnicze, mające często charakter kościelny — są liczne i odgrywają tę samą rolę wy-