znacznej liczby maleńkich parceli nie są włościanie, lecz najmici rolni i przemysłowi, którzy pod wpływem znanej u ludu polskiego dążności do posiadania choćby najmniejszego skrawka gruntu, zakupują lub wydzierżawiają obszary, dostępne dla ich kieszeni. Takich najmitów rolnych, uprawiających grunt własny, nie tytułem deputatu, lecz własności lub dzierżawy, było w r. 1895-ym 14,498, najmitów zatrudnionych w przemyśle i handlu zaś jeszcze znacznie więcej, bo 30,752. Do kategoryi drugiej należy zwłaszcza bardzo wielu górników i robotników fabrycznych z zagłębia Bytomsko-Katowickiego. Ogółem więc stosunki rolnicze na Górnym Śląsku przedstawiały się w r. 1895 w sposób następujący. Samodzielnych gospodarzy, utrzymujących się wyłącznie z dochodu z swej roli było 61,786, gospodarzy samodzielnych, zarabiających postronnie — 20,710, najmitów rolnych i przemysłowych, uprawiających małe skrawki własnego gruntu — 45, 259. Ogółem zatem było posiadaczy obszaru ziemi 127,754. Ponieważ zaś liczba jednostek gospodarczych wynosiła w tymże roku ogółem 158,507, więc na 100 posiadaczy przypadało 125 gospodarstw względnie parcel, co znaczy, że bardzo wielka ich liczba łączyła w swojem ręku po dwa lub więcej gospodarstw.
Wobec ogromnej różnorodności gleby górnośląskiej, tak wielkiej, że w licznych wypadkach 5-morgowa parcela przedstawia większą wartość i przynosi większe dochody, niż 100-morgowe gospodarstwo, cyfry dotyczące przeciętnego sprzętu pojedyńczych gatunków zbóż i roślin uprawnych nie uprawniają do zgoła żadnych wniosków. Natomiast nie jest pozbawiona znaczenia statystyka żywego inwentarza, według kategoryi włości. Rzuca ona bowiem pewne światło na zamożność włości małych i średnich i stosunek ich do wielkich. Mianowicie naliczono na Górnym Śląsku:
| W gospo- darstwach o obszarze hektarów |
Koni | Bydła rog. | Owiec | Świń | ||||
| w r. 1882 |
w r. 1895 |
w r. 1882 |
w r. 1895 |
w r. 1882 |
w r. 1895 |
w r. 1882 |
w r. 1895 | |
| 5—20 ha 20—100 „ 100 i więcej |
42466 20583 20100 |
45515 19249 21569 |
160168 64206 70818 |
163954 61389 85659 |
1108 6238 298428 |
639 816 92620 |
58288 22832 6287 |
92841 30153 12854 |
