Ku końcowi pierwszego tysiąclecia po Chrystusie plemię polskie rozsiadło się już na rozległej przestrzeni; od zachodu opierało się o dziedziny morawsko-czeskie, łużyckie i połabskie; na północy zajmowało ziemię aż po Bałtyk, siedząc na brzegu morskim od ujścia Wisły daleko ku zachodowi i stykając się tu z pobratymcami połabskimi; brzeg na wschód Wisły zajmowali Prusowie, oddzielając nas od morza; dalej na wschód, aż ku średniemu Niemnowi, mieszkali Litwini, a potem, za Narwią i Bugiem, Rusini, aż po ujście Sanu do Wisły; na południe plemię nasze opierało się o Karpaty, miejscami przeskakując te góry i zaludniając południowe ich stoki, gdzie się stykało ze Słowakami. Polacy przeto zaludniali cały Szląsk, tak austryacki, jak pruski, całe księstwo Poznańskie, wschodnią część Pomorza, Malborskie, Warmię, ziemię Chełmińsko-Michałowską i tak zwane Mazury pruskie, dzisiejsze Królestwo Polskie (oprócz kilku powiatów litewskich i ruskich), kilka powiatów gub. Grodzieńskiej, Galicyę zachodnią i cząstkę podgórza Zakarpackiego.
Lecz bieg historyi inaczej granice te ułożył. Silne i nieprzerwane parcie Niemców ku wschodowi poszczerbiło kresy zachodu naszego; to niemcząc, to kolonizując, częściej przemocą niż spokojnie, Niemcy wcisnęli się w dziedziny szląskie i większą część ich od północy zgiermanizowali; wgryźli się też klinami i wyspami w zachodnio-północne krainy nasze, niemcząc przedewszystkiem miasta; Krzyżacy zajęli tak zwane później Prusy Książęce, ujarzmiając Litwinów i Mazurów, a potem zmuszając ich do przyjęcia protestantyzmu. Zachodnia przeto granica plemienia naszego, pod naciskiem Niemców, usunęła się znacznie na wschód, a kliny niemieckie oddzieliły nas od bratnich plemion czeskich i łużyckich; najbliższych zaś pobratymców naszych, Połabian, nawała giermańska do szczętu wytępiła, lub zniemczyła.
