Strona:Opis ziem zamieszkanych przez Polaków 1.djvu/64

 Inaczej się działo na granicy wschodniej. Z początku skutkiem wojen pomyślnych, a później przez połączenie się z Litwą, przodkowie nasi daleko na wschód posunęli przewagę swoją, osiadając pomiędzy plemionami ruskiemi, Litwinami i Łotyszami jako szlachta i mieszczanie, albo też polszcząc ich. Tym sposobem żywioł polski rozlał się aż po Dźwinę Zachodnią i po Dniepr środkowy. Ślady wpływu tego, po upadku państwa polskiego, pozostały niezatarte w tak zwanym kraju zabranym (czyli w dziewięciu zachodnich guberniach cesarstwa rosyjskiego), a mowa polska brzmi dotąd w kościołach tamecznych i w ustach znacznej ilości mieszkańców.
 Zanim przystąpimy do kolejnego przeglądu wszystkich okolic, zamieszkanych przez plemię nasze, musimy się przyjrzeć tym znamionom cielesnym i duchowym, które nas wiążą w jedną całość plemienną i narodową, a odróżniają od innych. Przestaliśmy istnieć jako państwo niezależne, ale nie przestaliśmy żyć i czuć się jednym narodem, posiadającym podobną budowę ciała, wspólną przeszłość tysiącletnią, wspólne siedziby, jedną mowę, podobny ustrój myśli, jednaki obyczaj, jednakie zalety i wady, wspólne pieśni i podania, podobne domy i szaty, wspólne cele i nadzieje, a co najważniejsza, wiąże nas wspólność losów i miłość niespożyta, wyrażającą się w wzajemnem uczuwaniu i odczuwaniu doli i niedoli najdalszych nawet ogniw plemienia naszego.
 O wspólności siedzib, o wyglądzie i naturze każdej dziedziny naszej opowiada gieografia Polski; o wspólnie przeżytych dziesięciu stuleciach przeszłości naszej prawią dzieje Polski. O tem zaś, jaka jest budowa ciała i w czem od innych ludzi nas różni, jak dusza wyraża się w mowie i z jakiemi innemi językami mowa ta się krewni; co przeszłość przekazała nam w utworach myśli i wyobraźni ludowej, w pojęciach o świecie i człowieku, o rzeczach i istotach nadprzyrodzonych, w pieśniach i przysłowiach; jak naród nasz się ubiera, jak mieszka, jak się bawi, pracuje, jak wita nowonarodzonego i żegna zmarłego, jak się modli, w co wierzy, — o tem wszystkiem mówi etnografia czyli ludoznawstwo polskie.
 Przypatrzmy się tedy kolejno budowie cielesnej Polaków, potem mowie ich, zwyczajom, wierzeniom i obrzędom, pieśniom, melodyom i tańcom, podaniom i przysłowiom, wreszcie warun-