Strona:Opis ziem zamieszkanych przez Polaków 1.djvu/67

polska obfituje w taką rozmaitość brzmień i form wyrazowych, jakiej nie okazuje żadna inna słowiańska: można powiedzieć, że w przeszłości języka naszego i w dzisiejszych gwarach jego odbijają się brzmienia i formy wszystkich języków słowiańskich.
 Gieograficznie i historycznie na całej przestrzeni, zajętej przez plemię nasze, wyróżniły się dwa obszary: zachodni i wschodni. Pierwszy obejmował Szląsk, Poznańskie, Prusy królewskie i Pomorze; drugi Małopolskę i Mazowsze. W tamtym rozpoczęły się dzieje narodu naszego, to też od wieków Wielkopolską albo Starszą Polską go nazywano. Dlaczego w nim wcześniej zjednoczenie narodowe nastąpiło? Naprzód dlatego, że nacisk niemiecki poprzez bratnie plemiona nas już tam dochodził; powtóre dlatego, że dzielnice te łatwiej kulturze się poddawały, jako przeważnie górzyste, bardziej suche na południu, a mniej od wschodnich lesiste na północy.
 Poczucie wspólności języka musiało iść w parze z ustaleniem się jedności i z rozbudzeniem świadomości narodowej; musiała więc w państwie polskiem zwyciężyć i zapanować gwara części zachodniej, jako najpierwej do żywota samodzielnego powołanej; jakoż to, co nazywamy dzisiaj językiem ogólnopolskim, mowa ksiąg naszych, naszego kościoła, sejmu i sądu, jest właśnie wynikiem zespolenia gwar szląskich, wielkopolskich i kaszubskich, które bliżej poznamy później, przeglądając każdą okolicę zosobna.
 We wschodniej połowie obszaru polskiego, w dziedzinach Mazurów i Małopolan, bardziej od zachodniej lesistej i niedostępnej, bardziej oddalonej od wpływów zachodnich, skazanej na cięższą walkę z przyrodą, przez ciąg wieków, skutkiem mniejszego ześrodkowania i ustalenia języka w życiu publicznem, rozwinęły się w mowie pewne odrębności miejscowe (głównie mazurzenie t. j. wymawianie sz, cz, ż jak s, c, z, zatrata różnicy w wymawianiu ó, é, u, y (i) i zamiana a nosowego (an, am) na inne brzmienia nosowe); odrębności te ułożyły się różnie w różnych okolicach; przypatrzymy się im, przeglądając kolejno krainy mazowieckie i małopolskie.
 Wiadomo już, że język polski należy do gromady zachodniej w szeregu słowiańskich; różni się on od wszystkich żyjących tem, że posiada brzmienia nosowe (ą, ę), które miały też nieżyjące dzisiaj języki: starobulgarski i nadelbiański (połabski).