Strona:Opis ziem zamieszkanych przez Polaków 1.djvu/89

przez Polaków, oraz siedziby wytępionych lub zniemczonych szczepów zachodnio-słowiańskich, stanowi pod względem budowy swego podłoża skalistego, ukształtowania powierzchni, rozmieszczenia i charakteru wyżyn, a także układu rzecznego (z wyjątkiem części wschodniej) całość jednolitą, odrzynającą się zarówno do niziny niemieckiej po lewej stronie Elby, jak i od niziny wschodnio-europejskiej, jakkolwiek wyraźnej linii granicznej przeciągnąć tu niepodobna. Jej podłoże skaliste tworzy zagłębienie z bardzo urozmaiconą powierzchnią, pokryte i znacznie wyrównane osadami diluwialnemi (piaski, gliny, głazy) i aluwialnemi (namuły rzeczne i morskie, osady jeziorowe). Zbliża się ona pod tym względem do niziny niemieckiej, a różni się znacznie od wschodnio-europejskiej, gdzie pod osadami diluwialnemi i namułami (które jednak występują tu daleko rzadziej, niż na zachodzie), spoczywają niewzruszone od najdawniejszych czasów stare formacye geologiczne w warstwach niemal zupełnie poziomych. Tylko południowo-wschodnia część naszej niziny posiada podłoże skaliste, właściwe wschodowi. Najwięcej charakterystycznem znamieniem niziny Baltyckiej jest jej rozpadanie się na trzy smugi, ciągnące się na całej przestrzeni od wschodu do zachodu. Część środkową zajmuje szeroka dolina z łożyskami starych rzek. Była to niegdyś dolina Wisły, która w epoce lodowcowej nie zwracała się w biegu dolnym ku północy, lecz płynęła wzdłuż wału lodowego, doliną Noteci ku zachodowi, zabierała ze sobą Odrę, łączyła się dolinami Szprei i Haweli z Elbą i wylewała swe wody do morza Niemieckiego w nizinie Renu. Drogę tę jeszcze w czasach historycznych oznaczały bardzo wyraźnie rozległe bagniska, obecnie zaś kanały, łączące ze sobą wymienione rzeki. Dopiero po ustąpieniu lodowców, Wisła i Odra wyłamały sobie przez wzgórza drogę do Baltyku. Wzdłuż tej wielkiej doliny „Prawisły“ ciągną się po obu stronach pasma niskich wzgórz: na północy pasmo Baltyckie (Uralsko-Baltyckie), na południu Graniczne. Pierwsze przytyka do morza, tworzy całość jednolitą, przerwaną tylko łożyskami rzek, ma charakter wybitnie morenowy i odznacza się szczególną obfitością wód, które powstały w zamkniętych kotlinach po ustąpieniu lodowca. Stąd pojedyńcze części tego pasma otrzymały nazwę „Pojezierzy“. Pasmo drugie jest mniej jednolite, składa się z luźno ze sobą związa-