się aż do ostatniej stronicy, przerywana tysiącznemi dygresjami, anegdotami, wypadkami. Autor, niby żongler cyrkowy, podrzuca swój temat na rakiecie aż ginie gdzieś pod stropem, chwyta go i podbija znów nosem, głową, nogą: już, zdawałoby się, pada, i znowuż wzlatuje w górę wyżej jeszcze niż wprzódy. Jakżeśmy daleko odbiegli od współczesnych utworów! Sam Wolter w swoich powiastkach, lekki, kapryśny, ironiczny Wolter, stanowi, w porównaniu z Kubusiem, klasyczny wzór ładu i ciągłości. Diderot, jak cały wiek XVIII, filozofuje pod wszelką postacią, ale w tej filozofii ileż jest życia, jak nic jej nie czuć atramentem! W abstrakcyjnej precyzyi i symetryi współczesnej psychologii, Diderot przedstawia inwazję niezwykłej świeżości i bogactwa elementów. A w samym tekscie książki, ileż rysów mimochodem rzuconej krytyki literackiej: persyflażu owych modnych romansów epoki, opartych na błahem wikłaniu nieskończonych spotkań i przygód, drewnianej alegoryi, pedantycznych „portretów“ które z taką słusznością niecierpliwią Kubusia, komicznego baroku mów pochwalnych, etc. etc. Trudno wyliczać wszystkie szczegóły, które dla nas są zużyte, a które dla swej epoki były czemś zupełnie nowem. Jestem przekonany, iż, w stosunku do wielu czytelników, Kubuś fatalista wyda się w fakturze i dziś jeszcze raczej nadto śmiałym.
Ale w Kubusiu Fataliście mieszczą się i elementy innej, prawdziwej rewolucyi, która niebawem miała we Francyi zwalić stary porządek rzeczy. Szeroki powiew demokratyczny tej książeczki, brak poszanowania dla wszelkiego autorytetu, obok silnej
Strona:PL-Denis Diderot-Kubuś Fatalista i jego Pan.djvu/017
Ta strona została uwierzytelniona.