Strona:PL-Denis Diderot-Kubuś Fatalista i jego Pan.djvu/327

 PAN. — O czem myślisz?
 KUBUŚ. — Myślę, że, gdy pan mówił a ja odpowiadałem, pan mówił do mnie bez udziału swej woli i ja odpowiadałem tak samo.
 PAN. — Cóż dalej?
 KUBUŚ. — Cóż dalej? Że byliśmy dwoma istnymi automatami, żyjącemi i myślącemi.
 PAN. — Ale teraz wiesz, co chcesz?
 KUBUŚ. — Daję słowo, ten sam djabeł. Jedynie w dwu automatach porusza się jedna sprężynka więcej.
 PAN. — A ta sprężynka...?
 KUBUŚ. — Niechże mnie licho porwie, jeśli zrozumiem, iżby mogła się poruszać bez przyczyny. Mój kapitan powiadał: „Stwórz przyczynę, nastąpi skutek; ze słabej przyczny, słaby skutek; z chwilowej przyczyny, skutek trwający chwilę; z przerywanej przyczyny, skutek przerywany; z przyczyny hamowanej, skutek zwolniony; z przyczyny, która ustała, skutek żaden.“
 PAN. — Ależ zdaje mi się, że ja czuję w mojem wnętrzu że jestem wolny, tak samo jak czuję żę myślę.
 KUBUŚ. — Kapitan powiadał: „Tak, teraz, kiedy nic nie chcesz; ale zechciej naprzykład spaść z konia?“
 PAN. — No i cóż? to spadnę.
 KUBUŚ. — Ochoczo, bez przykrości, bez wysiłku, tak jak kiedy panu przyjdzie ochota zsiąść z niego u wrót oberży?
 PAN. — Nie całkiem; ale cóż to znaczy, bylebym spadł i dowiódł, że jestem wolny?
 KUBUŚ. — Kapitan powiadał: „Jakto! nie widzisz, że, bez mego zaprzeczenia, nigdyby ci nie