Strona:PL-Ewa Dubas-Urwanowicz-Koronne zjazdy szlacheckie.pdf/9

a także częstotliwość ich zwoływania w obu interregnach. W związku z tym, iż — jak wspomniałam — brak króla oznaczał dla państwa także brak parlamentu i „milczenie” sądów, staram się odnaleźć gremia lub osoby, które usiłowały zastąpić króla i parlament, i te, które go faktycznie zastąpiły. Nie bez znaczenia było także określenie sposobu głosowania podczas obu odbywających się w badanym okresie elekcji. Wiadomo, iż dwa pierwsze interregna po śmierci Zygmunta Augusta są epoką konfederacji. Staram się wyjaśnić, jaką pełniły rolę i jakie treści polityczne dadzą się odnaleźć w ich funkcjonowaniu. Wielka liczba odbywających się zjazdów siłą rzeczy aktywizowała szerokie rzesze szlachty. Czy aktywność owa wynikała z myślenia kategoriami lokalnymi, grupowymi, czy też kategoriami interesów państwa? Nie bez znaczenie wydają się relacje między zjazdami różnych kategorii. W związku z tym, iż w obu bezkrólewiach miały miejsce trzy konwokacje, dwie elekcje i dwie koronacje, czynię obserwacje związane z następującymi we wszystkich trzech kategoriach zmianami, ale także z elementami trwałymi, wchodzącymi na stałe do praktyki życia politycznego. Interesująca wydaje mi się także kwestia kompetencji różnych kategorii zjazdów. Badanie różnych kategorii zjazdów w latach 1573-1576 prowadzi do zrozumienia politycznych, ustrojowych i prawnych skutków dwóch pierwszych bezkrólewi po śmierci ostatniego Jagiellończyka. Odpowiada to na pytanie o sens istnienia instytucji monarchy w systemie funkcjonowania państwa polskiego w drugiej połowie XVI stulecia?
 Badania objęły jedynie Koronę. Wynikało to przede wszystkim z faktu, iż w trzy lata po unii lubelskiej oba organizmy państwowe nie zdążyły się zespolić. Różnice polityczno-ustrojowe w obu państwach czas dopiero mógł zniwelować. Badanie zgromadzeń litewskich w tym okresie jest osobnym problemem i ewentualne porównywanie ich ze zjazdami koronnymi wymaga — jak sądzę — osobnej pracy.
 Bezkrólewia pozostawiły po sobie ogromną spuściznę źródłową. Są to przede wszystkim źródła bezpośrednio wynikające z obrad zjazdów: uniwersały zwołujące zgromadzenia wszelkiej kategorii, uchwały i uniwersały konfederacyjne, a także postanowienia zjazdów, które nie zawiązały konfederacji, instrukcje poselskie i diariusze wszelkiej kategorii zjazdów. Dużą rolę w odtworzeniu ówczesnej rzeczywistości politycznej i zrozumieniu roli i funkcji zjazdów odgrywa korespondencja polityczna z tego okresu. Nie bez znaczenia są także relacje ówczesnych kronikarzy. Niektórzy z nich byli świadkami rozgrywających się scen politycznych. Największe znaczenie w tej kategorii źródeł przypisać należy dziełu Swiętosława Orzelskiego, a dopiero później utworom Andrzeja Lubienieckiego, Marcina Bielskiego, Reinholda Heidensteina i Jana Dymitra Solikowskiego. W mniejszym stopniu, niż wspomniane wyżej rodzaje źródeł, wykorzystana została publicystyka polityczna tego okresu. Problem zjazdów jest w niej bowiem drugim planem informacyjnym. Poza kwerendą źródłową we wszystkich archiwach krajowych przechowujących materiały dotyczące pierwszych bezkrólewi po śmierci Zygmunta